Bændablaðið - 14.12.2023, Side 71

71Bændablaðið | Fimmtudagur 14. desember 2023
Vinnupallar ehf. – Vagnhöfða 7 – s. 787 9933 – vpallar@vpallar.is – www.vpallar.is
Við færum þér öruggar
lausnir á aðventunni.
Þ egar kerfið refsar þeim sem
leggja sig fram um að gera allt
rétt. Þ að er opinbert leyndarmál
að villibráðamarkaðurinn er að
stærstum hluta undir yfirborðinu
og enginn vilji virðist vera til að
gera neitt í því.
Hins vegar er
þeim sem sækja
um leyfi, vinna
sínar afurðir
í vottuðum
vinnslum, setja
saman ítarlega
gæðahandbók
og reyna í öllu
að fara eftir þeim
reglum sem um
starfsemina gilda, íþyngt fram úr
öllu hófi. Í þessari grein verður sagt
frá reynslu villibráðaframleiðanda,
félagsmanni í Samtökum
smáframleiðenda matvæla sem er að
framleiða í vottaðri vinnslu, ásamt
öðrum framleiðendum. Við höfum
fengið fjölmargar sambærilegar
reynslusögur frá félagsmönnum í
annars konar framleiðslu, en einnig
stærri aðilum innan matvælageirans
og vonum að þetta dæmi hreyfi við
kerfinu.
Í úttektina fyrir skilyrt leyfi mættu
þrír eftirlitsaðilar. Einn þeirra hafði
allt á hornum sér og var þegar búinn
að ákveða að leita allra leiða til að
finna eitthvað að til að geta stöðvað
starfsemina. Ein af kröfunum hans
var að fjaðrir fuglanna mættu ekki
snerta kjötið sem er ógerlegt. Einn
var jákvæður og opinn fyrir því að
finna lausnir á því hvernig best væri að
gera þetta. Þriðji aðilinn var hlutlaus.
Þessi heimsókn sýndi vel hið mikla
ósamræmi sem er á milli eftirlitsaðila
og hversu mikið persónulegt vald þeir
hafa. Framleiðandinn fékk skilyrt
leyfi eftir þessa heimsókn, þökk sé
eftirlitsaðilanum sem var tilbúinn til
að hugsa í lausnum. Eftir að skilyrt
leyfi er fengið tekur við reglubundið
eftirlit.
G æ ðahandbókin yfirfarin
í hverri heimsókn
Þegar framleiðandinn fékk fyrstu
reglubundnu eftirlitsheimsóknina
var hann nýbúinn að ganga í gegnum
strangt og sligandi leyfisveitingaferli
sem hafði tekið heilt ár – meðal annars
vegna þess að villibráð var hreinlega
ekki til í kerfinu hjá Matvælastofnun.
Samhliða því hafði hann unnið ítarlega
gæðahandbók með aðstoð fagfólks.
Eftirlitsaðilinn biður um
gæðahandbókina, flettir í gegnum
hana og segist þurfa að fara yfir hana.
Þegar eftirlitsþeginn hváir og segir að
MAST sé nýbúið að samþykkja hana
og spyr hvers vegna hann þurfi líka
að gera það, var svarið: „Vegna þess
að ég má það.“ Og til að sýna mátt
sinn og megin hefur eftirlitsaðilinn
eftir það tekið gæðahandbókina til
yfirlestrar og rukkað fyrir það í hvert
sinn sem hann hefur komið í eftirlit,
þó stutt sé síðan síðast og ekkert hafi
breyst í bókinni eða framleiðslunni.
S tórkostleg ofrukkun
Sami eftirlitsaðili rukkaði viðkomandi
framleiðanda fyrir fjögurra
klukkustunda eftirlit, þrátt fyrir að hafa
verið á svæðinu í einn klukkutíma;
plús akstur. T ímagjaldið eru 25.000 kr.
Í ofanálag rukkaði hann annan aðila
sem átti ekki að fá eftirlit þann dag,
fyrir klukkutíma í eftirlit plús akstur,
vegna þess að þeir áttu stutt, óformlegt
spjall inni á kaffistofunni. Sem sagt
tvöfaldan akstur og samtals fimm
klukkustunda eftirlit fyrir heimsókn
sem stóð yfir í eina klukkustund. Sem
betur fer hafði framleiðandinn þor til
að kvarta til MAST og var tímunum
á hann fækkað í tvo.
Framleiðandinn þurfti að
undirgangast óeðlilega strangt
reglubundið eftirlit fyrstu árin. Komið
var í eftirlitsheimsókn í hvert skipti
sem hann var að framleiða sem var
í 3 -4 daga í senn og magnið lítið.
Auk þess var salmonellusýni tekið
í hvert skipti ( sem hann þurfti að
greiða fyrir) , þrátt fyrir að allt hafi
verið í góðu lagi í fyrri heimsóknum,
hann aðeins fengið minni háttar
athugasemdir og öll sýnin fram að
því verið neikvæð. Eins voru áherslur
ólíkar milli eftirlitsaðila og skortur á
samræmingu og skipulagi. Eftir að
hafa gert ítrekaðar athugasemdir um
þetta óhóflega eftirlit og kostnað var
nýlega dregið úr því.
Letjandi og dregur ú r nýsköp un
Það kemur því ekki á óvart að margir
matvælaframleiðendur hafi gefist upp
og hætt, hikað við að útvíkka starfsemi
sína eða hreinlega ekki treyst sér til að
fara út í matvælaframleiðslu. Jafnvel
sjálfur Fiskikóngurinn er nú búinn
að gefast upp af þessum ástæðum,
eins og hann greindi frá í nýlegu
útvarpsviðtali.
Það að svona íþyngjandi kröfur og
kostnaður sé settur á smáframleiðendur
sem oft eru í árstíðabundinni starfsemi
og eru að leggja sig alla fram um að
framleiða einstakar, hágæða afurðir,
oft samhliða fullu starfi, er með öllu
ólíðandi.
Maður láir þeim ekki sem
eru í þessari árstíðabundnu
villibráðaframleiðslu að hika við
að sækja um leyfi þegar þeir heyra
sögur eins og þessa. Það er kannski
það sem eftirlitskerfið helst vill. Sliga
þá sem taka skrefið upp á yfirborðið
og láta sem það viti ekki af þeim sem
eru á svarta markaðinum. Við biðlum
til matvælaráðherra, sem er æðsti
yfirmaður matvælaeftirlitskerfisins,
að finna leiðir til að tryggja að svona
vinnubrögð fái ekki að viðgangast
lengur.
O ddný Anna B jörnsdóttir
framkvæmdastjóri.
Meira um báknið
O ddný A nna
B jö rnsdóttir.