Úrval - 01.09.1972, Blaðsíða 46

44
ÚRVAL
dómurinn i ljós á fætur öðrum. Og
vangavelturnar yfir upplýsingunum,
sem fengust með Apollo geimferö-
unum, verða enn ákafari en áður. Það
er þó um aö ræða eins konar sameigin-
legan kjarna hugmynda visinda-
manna um tunglið. Enda þótt enginn
vísindamaöur væri reiðubúinn til þess
að samþykkja þær allar, mundu flestir
þeirra álita, aö margar þeirra sam-
rýmdustþeirraeiginhugmyndum. Ég
ætla að bregða upp mynd af þessum
hugmyndakjarna, sem mér hefur
áskotnazt eftir viðræöur við 12 tungl-
sérfræðinga:
Aldur tunglsins er 4,6 billjón ár. Um
það leyti urðu einhverjar ofboðslegar
náttúruhamfarir. Margir tunglfræð-
ingar álita, að þar hljóti að hafa verið
um að ræða lokaþjöppunar- og sam-
loðunarstig hins risavaxna ryk- og
lofttegundaskýs, sem sólin, reiki-
stjörnurnar og tunglin mynduðust úr.
Hugsið ykkur, að yfirborð hins forna
tungls hafi sums staðar orðið eins heitt
og opinn stálbræðsluofn og að bráðið
grjót hafi vætlað þar upp innan úr
iðrum tunglsins. Þegar hið bráðna
grjót kólnaöi, hafa hinir ýmsu málmar
kristallazt, þ.e. breytzt i fast ásig-
komulag við mismunandi hátt hita-
stig. Þau efni, sem eru ekki málm-
kennd, harðna fyrst. Þar er um að
ræða hvita, álkennda blöndu, auðuga
af kisil, og nefnist hún anorthosite, þ.e.
þess konar grjót, sem geimfarinn
Davið Scott fann og hlaut nafnið sköp-
unargrjót. Aldursákvarðanir grjóts-
ins benda til þess, að anorthosite sé
a.m.k. 4 billjón ára gamalt. Og Apollo-
mælingar sýna, að margir fjallgarðar
á tunglinu eru myndaðir úr léttara
efni, sem anorthpsite finnst i.
Á timabiii, sem nær yfir nokkur
milljón ár eftir sköpun tunglsins,
þeyttust risavaxin grjótflykki utan úr
geimnum á yfirborö tunglsins og
mynduðu þar geysilega giga. Slöan
varð ofboðsleg bráðnun öðru hverju á
timabilinu frá þvi fyrir 3,7 til 3,2 billjón
árum. Þá streymdi hraun upp úr
iðrum tunglsins og fyllti hina miklu
giga af basalti (stuölabergi) og mynd-
aði þannig hin svokölluöu höf, sem eru
tiltölulega slétt. Um hrið héldu loft-
steinarnir áfram aö skella á tunglinu
og mynda ótal ör á ásjónu þess,
splundra grjóti á yfirborðinu og
mynda hið fingerða, gráa ryk, sem
festist við allt, sem geimfararnir
snerta. Siðan féllu stöðugt færri
steinar á yfirborð tunglsins.
Nú er allt kyrrt á tunglinu. Þaö er
ekki vitaö til þess, að þar séu nokkur
virk eldfjöll. öðru hverju verður svo-
litill jarðskjálftatitringur I iðrum þess
og það. ropar dálitlu af lofti upp úr
iðrum sinum. Stundum skellur lika
litill loftsteinn á yfirborði þess. Hvilik
andstæða við jörðina, þar sem allt er á
eins miklu iði á yfirborðinu og nokkru
sinni áður og þar sem er margbreyti-
legt loftslag og lif! Sömu andstæð-
urnar eru lika fyrir hendi, hvað iöur
tungls og jarðar snertir. 1 hinum
djúpu iörum jarðar veldur heitt, velt-
andi grjót hraunflóðum, jaröskjálftum
og hreyfingu meginlandanna. Jörðin
er lifandi. 1 samanburði við hana er
tunglið dautt.
En visindamennirnir hafa enn ekki i
höndunum nægilega miklar upplýs-
ingar til þess að ákvarða, hvort tunglið
hafi fæðzt á einhverjum örðum stað i
sólkerfinu og það hafi komizt inn á að-
dráttaraflssvið jarðar á flækingi
sinum og „festst” þar, eða hvort
tunglið hefur þeytzt sem stykki úr
jarökássunni, þegar jörðin var að
myndast likt og jó-jó-leikfang i bandi,