Ársrit Torfhildar - 01.04.1991, Síða 26

Ársrit Torfhildar
full af húmor og háði. Bakgrunnur sagnanna flestra er íslenskur
samtími; ég segi samtími þó svo að elsta sagan sé átján ára gömul.
Vissulega er fáránleikinn oft nálægur bæði í söguþræði og
persónusköpun, en þrátt fyrir það er veruleikinn nær alltaf
þekkjanlegur. Inn í hinn íslenska samtíma eru settir kynlegir kvistir
sem á yfirborðinu gætu virst venjulegir, en eiga það til að laumast út
að næturlagi til þess að fá sér að borða í eldhúsi nágrannans.
Mannsmyndir Guðbergs eiga sér stoðir í veruleikanum; ef til vill
teknar af einstaklingum "sem eru dæmigerðir fyrir eitthvað í
samtímanum" (sjá ritdóm Amars Ólafssonar; einnig kenningar Georg
Lukács). Samtímaádeilan er ekki eins markviss og hún er í Hjartanu,
en þó er að nokkru komið inn á sömu spumingarnar í þessum
tveimur bókum. Sem dæmi má nefna vangaveltur um hjónabandið,
'margföldunarmynstur' sem ungt fólk dettur inn í, kvenfrelsi og
kvennaveldi, vanmátt mannsins (konunnar einnig) gagnvart lífinu
("Lífið er mér ofviða" segir sögumaður Mannsmyndarinnar), og
flótta einhvers konar. Einsemdin, ekki síður en hjónabandið, rekur
fólk út í að gera hina ólíklegustu hluti, og ekki gleymir Guðbergur
"nútímaþjóðfélagi hraða og spennu":
Konan bjó í stóru fjölbýlishúsi, á stigagangi þar sem enginn þekkti
annan nema snöggvast á húsfundunum. (62)
Gamanið er grátt eins og fyrr segir. Sögurnar fela í sér glettna
ádeilu á hitt og þetta, en það er ekki ádeilan sem mestu máli skiptir,
enda er ádeila oft á tíðum í eðli sínu einföld og ódýr (þetta veit
Guðbergur auðvitað, annars hefði hann ekki á sínum tíma ráðist á
kreddur nýraunsæisins). Sjálf innsýnin í samtímann skiptir meira
máli, og þegar allt kemur til alls er Guðbergur með puttana á púlsi
hins íslenska veruleika. Slíkt má mín vegna kalla nýtt raunsæi, en
það getur líka verið módernismi.
24