Ársrit Torfhildar - 01.04.1991, Blaðsíða 45

Ársrit Torfhildar
(raunsæis) sögur séu uppbyggðar og sýni persónur sínar í
tímasamhengi sem er eins og ævi mannsins, frá afmörkuðu upphafi
til afmarkaðra endaloka; fæðing-dauði. Þessi rammi tímans hefur þó
oftlega verið rofinn í módernískum sögum aldarinnar og það hefur
verið reynt að byggja upp aðra tíma- og formskynjun sem jafnframt
tekur persónuna út úr þessu hefðbundna samspili ævi og tíma.
Tíminn er því, hvort sem um er að ræða hefðbundnar sögur eða ekki,
eitt af lykilhugtökum í byggingu þeirra (sjá t.d. Rimmon-Kenan. 1983,
4.kafli).
Andra-sagan er saga í framvindu, frá "upphafi til enda". Það eru
engin uppbrot í frásögninni, heldur einhlít upprifjim. Saga ferðar,
saga leitar. Leitin að gralnum í fomum bókmenntum verður hér að
leit að sjálfsmynd. Allt líf Andra kristallast í spurningunni "Hvernig á
ég að tengja tímann við mig?" (83). Og á meðan líður bara tíminn.
Draumurinn er að geta sett sig í samband við "Nútímann" sem alltaf
er spori á undan, eins og regnboginn sem aldrei er hægt að komast
undir. Andri lendir í vonlausu spretthlaupi við tímann, allt gerist svo
hratt, hann getur hvergi stöðvað. Sagan líður áfram með snöggum
skiptingum milli atriða en aldrei er stöðvast við eitthvað ámóta
tímalaust og það að laga til á heimilinu (sbr. Guðmundur Andri).
Atburðarásin er hröð, það er drepið niður á nokkrum áföngum í lífi
Andra og Bylgju.
Saga Andra er sögð innan þroskasöguforms; þroskinn og tíminn
leggja henni ramma. Tíminn hlutgerist í samfélaginu og öllum þeim
fyrirmyndum sem Andri er sífellt að bera sig saman við. Samfélagið
býður honum að ganga inn í ákveðin hlutverk sem eru breytileg frá
einum tíma til annars; en það er ekki einstaklingurinn sjálfur sem
skapar þessi hlutverk. Það tímahugtak sem er ríkjandi í sögunni og
Andri lifir eftir er að tími sé það sama og reynsla og þroski. En
eftirtekjan er rýr; hvorki aldur né reynsla verður til að skapa honum
ákveðin sess innan samfélagsins - eða til að átta sig á eigin lífi.
Tími Guðmundar Andra er örlítið erfiðari viðfangs og helgast
það nú meðal annars af slælegu minni hans. Svo að tíminn renni
honum ekki úr greipum nótar hann hjá sér bernskuminningar sem
fylla upp í fjölskyldusöguna, svo og upplifanir dagsins í dag.
Hugsanalíf hans er flakk á milli þessara tveggja tímskeiða, þau
skiptast á og renna jafnvel saman. En tímabilið sem við þekkjum úr
ævi Andra er hvergi að finna hjá Guðmundi Andra, allt orðið
43