Ársrit Torfhildar - 01.04.1991, Blaðsíða 20

Ársrit Torfhildar
manni sem fékk flugu í höfuðið (1979). Þessi titill er einnig
dæmigerður fyrir orðatiltækjaleiki Guðbergs. Öfugt við sögu eins og
Önnu (1969) þar sem nöfnin eins og renna fram í belg og biðu og skil
verða óljós milli persóna (erfitt að átta sig á hver er hver), eru
persónur Myndavélarinnar svo til nafnlausar, ef undanskildar eru
tvær fyrstu sögur bókarinnar (Mannsmynd úr biblíunni og Þama
flýgur hún Ella). Nöfnin sem annars staðar eru notuð eru hálfpartinn
hlutlaus; í rauninni nokkurs konar fomöfn: Jón og Karl. Þessi aðferð
að láta sögurnar fjalla um 'mann sem...' eða 'konu sem...' er helsta
einkenni þess naívisma sem Guðbergur iðkar hvarvetna. Hún skapar
fjarlægð og jafnvel dæmisögu- eða þjóðsagnablæ. Sagan um
Bitakassakonuna byrjar til dæmis svona:
Einu sinni var kona sem vann í verksmiðju og bjó ein í íbúð.
Þegar hún kom heim úr vinnunni þótti henni best að geta lagt sig
undir værðarvoð. (92)
Ef til vill er þessi ást á fomöfnum angi af nafnleysi persóna í
verkum módemista eins og André Gide, eða því að kalla persónu
Jósef K. eða eitthvað álíka; 'öld grunsemdanna' (eins og Nathalie
Sarraute nefnir það) hefur því einnig náð til Islands.
Hvað varðar fleira sem tengir sögumar saman, þá er
Myndavélin uppfull af margskonar myndum, mannsmyndum,
mannlífsmyndum; ljósmyndum og segir reyndar í sögunni um
manninn sem varð fyrir óláni að ljósmyndin sé "einmaninn á meðal
mynda og því eftirminnileg" (47). Og það er einmitt það sem myndir
Guðbergs eru: eftirminnilegar, bæði vegna þess hvernig þær eru
teknar og af hverju. Myndmálið í kringum myndavélina er eitt af
tengiefnum sagnanna og leikur víða stórt hlutverk, enda er verið a ð
fjalla um manninn og samkvæmt Guðbergi er maðurinn myndavél;
fullt hús mynda. Sögumar tengjast því talsvert í gegnum sjálfan
stílinn (nafnleysið/myndmálið) en jafnframt má sjá skyldleika milli
viðfangsefna, og á milli þeirra persóna sem brugðið er upp myndum
af.
III
Viðfangsefni sagnanna eru af ýmsum toga en þó má finna ýmis
þemu sem skjóta oftar upp kollinum en önnur. í fyrsta lagi nefni ég
samband karls og konu, sem birtist í ýmsum myndum, og em slík
18