Ársrit Torfhildar - 01.04.1991, Blaðsíða 55

Ársrit Torfhildar
allt er séð út frá sjónarhóli Janey, sem rifjar upp það sem gerðist á
fyrstu tíu árum ævi sinnar, hún er ekki orðin kona þótt hún sé álitin
slík af einum manni. "He looks at me, sees Jane, the child, but sees as
well a woman, selfaware, seductive, ripe; a match for him."2 Hún
upplifir sjálfa sig sem gildru, sem hún losnar ekki undan.
Kristeva byggir kenningu sína á kenningum Lacan um tilurð
sjálfsvitundar mannsins. Hann skiptir þroskaskeiði barns í þrjú stig:
ímyndunarstigið; þar sem barnið lítur á sig og móður sína sem eina
heild, móðurbrjóstið fullnægir öllum þörfum þess en við fyrsta
aðskilnað við móðurina fer barnið á spegilstigið; barnið speglar sig í
umhverfinu og hlutir þess verða annað en það sjálft, þetta stig er
samofið ímyndunarstiginu þar sem barnið leitar að einhverju(m) til
að samsama sig við, og loks er það táknstigið (fr.symbolique) eða
symbólska stigið þar sem þriðji aðilinn kemur inn í samband
barnsins við móðurina og sundrar því, hann bannar þessa nánu,
orðlausa samveru og sjálfsvitund barnsins verður til. Þessi þriðji
aðili er skilgreindur sem Faðirinn og með komu hans er barnið neytt
til að tala. Kristeva segir að fyrsta orð þess "mamma" merki þrá eftir
því sem er fjarverandi. Táknstigið er því viðbragð við skorti,
tungumálið táknar fjarveru og einkennist af þrá.
Tvennt ræður því að Lacan er svo mikill áhrifavaldur í
femínískum fræðum sem raun ber vitni: í fyrsta lagi er það sú ríka
áhersla sem hann leggur á það að dulvitundin verði til og fái
formgerð sína í samspili máltöku og banns Föðurins og í öðru lagi sú
kenning hans að sjálfsvitundin verði til í aðskilnaði og sé því alltaf
klofin og ekki heil. Um það leyti sem barnið lærir að tala kemur
Faðirinn með boð sín, bönn og reglur samfélagsins, sem táknuð eru
af fallusnum, þar finnur barnið sér viðfang (objekt) til að samsama
sig við. Tilraunir þess til samsömunar valda klofningi
sjálfsvitundarinnar í meðvitund og dulvitund. Symbólska kerfið
(lögmál Föðurins) er bælandi vegna þess að það er karllægt og
takmarkað. Gegn þessu kerfi teflir Kristeva því semíótíska í
tungumálinu sem er hverskonar truflanir eða rof, sem brjótast upp á
yfirborð textanna. Þar sem lógíkina brestur í textum kemur hið
kvenlega fram. Þetta sést best í skáldlegu máli segir Kristeva. Lögmál
Föðurins/reglur samfélagsins mynda meðvitundina en allt sem
tengist móðurinni og nánu samlífi við hana í frumbernsku er bælt
niður í dulvitundina. Meðvitundin og dulvitundin fá formgerð sína
53