Mímir - 01.04.1986, Page 7

Hægt er að færa ýmis rök fyrir því að á síð-
asta áratug fari að hljóma enn ein endurnýun-
arkrafan í bókmenntum þessa Iands. Um það
Ieyti vex þeirri skoðun fylgi að ríkjandi bók-
menntahefð sé dottin úr öllum tengslum við
lesandann og veruleika hans; atómskáldunum
er legið á hálsi fyrir að yrkja svo torræð og leið-
inleg ljóð að fólk nenni hreinlega ekki að
standa í þeiin andskota lengur að lesa þau. Að
mati ungskáldanna hafði veruleikinn tekið
breytingum en listin ekki; þetta leiddi til sömu
niðurstöður og svo oft áður: nýar hugmyndir
krefjast nýs stíls.
Það sem hvað mest áhrif hefur á hugsunar-
hátt ungs fólks á síðasta áratug eru hugmyndir
sem eiga rætur sínar í ýmsum hræringum í
pólitík og listum á 6. og 7. áratug aldarinnar.
Hér verður Iátið nægja að minnast á aðeins fátt
eitt í þessu sambandi því það væri vissulega
efni í ógrynni ritgerða ef gera ætti þolanleg skil
menningarsögu tímabilsins frá Kaldastríðinu
til Johns Travolta.
W Fyrst ber að nefna það sem líklega hefur haft
einna víðtækust áhrif á þankagang ungs fólks í
byrjun 8. áratugarins — neistann sem kviknaði
á strætum Parísarborgar á vori það herrans ár
1968 og varð fyrren varði að alheimsbáli og Iék
við himin sjálfan; þetta var Sjálf Stúdentaupp-
reisnin. Upphaflega beinclrst óánægja stúdenta
að kennslufyrirkomulagi og stjórnun skólanna
en eftir því sem mótmælin mögnuðust snérust
þau uppí allsherjar gagnrýni á þjóðfélag, kapít-
alisma, stríðsrekstur og óréttlæti hverskonar.
Sífellt háværari varð krafan um marxíska
þjóðfélagsbyltingu í anda helstu hugmynda-
fræðinga uppreisnarinnar, þeirra Maó Tse-
tungs og Herberts Marcuses. Hinn síðarnefndi
hafði auk þess uppi þá kenningu að kapítal-
isminn hefði slævt skarpskyggni hins kúgaða
með því að beina áhuga hans inná brautir efn-
ishyggju og hégómleika þarsem auðvelt væri að
fullnægja honum. Fagurfræðilegum áhuga þess
kúgaða væri þarmeð eytt og sömuleiðis vitund-
inni um betra og fegurra mannlíf. Það sein í
upphafi virtust vera staðbundnar róstur varð á
augabragði að víðtækri vitundarvakningu með-
al stúdenta og ungra menntamanna og tók að
beinast gegn efnishyggju, gervimennsku,
skrumi og firringu; ekki varð stríðsrekstur
Bandríkjamanna í Víetnam heldur útundan í
öflugum mótmælum stúdentahreyfingarinnar.
Um svipað leyti og stúdentar risu uppá aft-
urlappirnar fóru síðhærðir menn og skeggjaðir,
og konur í rósóttum mussum að slíta sandölum
sínum vestur í San Francisco. Þetta voru hinir
innvígðu eða hipparnir. Hreyfing þeirra var í
raun aldrei skipulögð og snérist miklu fremur
um lífsstíl en fastmótaðar hugmyndir. Þó var
þeim öllum sameiginlegt að predíka náunga-
kærleika og bræðralag; hreyfingin náði fljótt
mikilli útbreiðslu. Líktog stúdentarnir höfðu
hipparnir megna andúð á efnishyggju og gervi-
mennsku samfélagsins en hvöttu ekki til bylt-
ingar heldur tóku upp hætti förumannsins,
lögðust í flakk og reyndu að lifa utanvið hinn
svokallaða ramma þjóðfélagsins. Hippar lögðu
hatur á ýmsa viðtekna samlífshætti einsog
hjónabandið og fjölskylduna sem þeir töldu
ekki til annars líkleg en að auka ennfrekar á
einangrun og ýta undir samkeppni og sundur-
þykkju. Víða voru stofnaðar hippanýlendur og
kollektíf þarsem allt samlíf skyldi vera á félags-
legum grundvelli; bú af þessu tæi voru yfirleitt
rekin af einhverskonar sjálfsþurftarhvöt og
sambýlisfólkið hafði tekjur af ýmislegri hand-
iðn, götusöng og þvíumlíku. Dópneysla var
stór hluti af lífsstíl hippanna og þeirra aðferð til
að „meika veruleikann“.
Popplistin var að því leyti svipuð áðurnefnd-
um hreyfingum að hún höfðaði fyrst og fremst
til hinnar breiðu fylkingar æskufólks. Popp-
listamenn lögðu sig eftir því að rífa niður múr-
inn milli listar og lífs og notuðu gjarna þekkt
mótíf úr fjöldaframleiddum teiknimyndasögum
eða auglýsingum í verk sín. Með því að rjúfa
mótífin úr þekktu samhengi og endurgera þau í
óvenjulegt efni eða við nýar aðstæður vildu
þeir vekja fólk til umhugsunar um neyslukapp-
hlaupið og auglýsingaskrumið.
Popp- og rokktónlist er ekki sísti hugmynda-
miðillinn af því sem hér er talið. Einsog stúd-
entarnir og hipparnir náði hún — og nær — til
7