Mímir - 01.04.1986, Blaðsíða 21

auknum kynnum íolks af fornbókmenntunum
og auk þess er líklegt að sjálfstæðisbarátta þjóð-
arinnar á 19. og 20. öld hafi hvatt marga til að
nota þjóðleg nöfn. í manntalinu 1703 hét t.d.
enginn Islendingur Ingólfur, árið 1855 eru þeir
tveir en árið 1910 eru Ingólfarnir orðnir 166. Er
Iíklegt að þjóðhátíðin 1874 hafi minnt fólk á
sögu nafnsins og vakið upp vinsældir þess.
Svipaða sögu er að segja um nafnið Ragnar en
það var endurvakið á seinni hluta 19. aldar og
þannig mætti Iengi telja (sbr. Ólafur Lárusson
1960:6 — 7 og Hermann Pálsson 1960:18).
A þessari öld hafa einnig verið endurvakin
nokkur nöfn sem fornsögurnar settu brenni-
mark sitt á. Þannig er nú farið að nota karl-
mannsnafnið Mö'rður á nýjan leik en það hefur
ekki tíðkast hér síðan á 13. öld og er líklegt að
Njála hafi valdið þar einhverju um (sbr. Her-
mann Pálsson 1960:129).
Sagnaritun og ljóðagerð virðast á öllum öld-
um hafa haft áhrif á nafnaval landsmanna.
Þannig var kvenmannsnafnið Gróa nokkuð al-
gengt fyrr á öldum en eftir að Jón Thoroddsen
skapaði Gróu á Leiti í Pilti og stúlku (1. útg.
1850) hefur notkun þess minnkað mjög (sbr.
Þorsteinn Þorsteinsson 1964:194, Hagstofa ís-
lands 1981:5+ og þjóðskráin 1982). Á hinn
bóginn geta skáldsögur og ljóð einnig hafa
stuðlað að vinsældum einstakra nafna. Þannig
er líklegt að ljóð Stefáns frá Hvítadal Erla góða
Erla hafi að einhverju leyti stuðlað að vinsæld-
um þess nafns á árunum 1921 — 50 (sbr. Hag-
stofa íslands 1981:4+).
3.4 Goðfræðileg nöfn
Á þessari öld og þá einkum á síðustu áratug-
um hennar hafa ýrnis goðfræðileg nöfn komist í
tísku. Er það einkum karlmannsnafnið Þór og
nú á síðasta áratug einnig karlanafnið Freyr
sem notið hafa hvað mestra vinsælda. Að fornu
tíðkaðist ekki að skíra börn nöfnum goða. Þó
var goðanafnið tíragi notað sem mannsnafn í
Noregi allt frá fyrri hluta 9. aldar og á 17. öld
var uppi íslendingur með þessu nafni (sbr.
Halldór Halldórsson 1967:57). Önnur goða-
nöfn tíðkaðist hins vegar ekki að nota ein sér
en börnum voru gefin nöfn sem samsett voru
úr goðanafni og öðru nafni t.d. Freysteinn,
Þórir, Þórdis o.s.frv. (sbr. Guðni Jónsson 1949).
Það að nöfn eins og Þór, Óðinn, Freyja o.s.frv.
voru ekki notuð sem mannanöfn í heiðnum sið
hefur líklega stafað af því að menn hafa ekki
viljað baka sér óvild goðanna. Þannig þekkist
það meðal margra þjóða að mönnum þyki
varasamt að nota nöfn ýmiss þess sem talið
er heilagt (sbr. Magnús Linnbogason 1933:106
— 108). í Hauksbók er kafli sem styður þá skoð-
un að heiðnum mönnum hafi stafað geigur
af goðanöfnunum. Þar segir svo: „Þad er fródra
manna sogn ad þad være sidur i firndinne,
ad draga af nofnum Gudanna nofn sona
sinna, so sem af Þórs nafne Þorolf, edur Þor-
stein edur Þorgrim, . . . Enn eru fleire nofn
dreiginn af þeim gudum og Ásum, þo ad af Þór
sie flest, menn hofdu þa og mioc ij nofn, þotti
þad Iijklegt til langlijfis og heilla, þott nockrir
fyrimællti þeim vid Gudinn, þa mundi þa ecki
skada ef þeir ætti annad nafn (Hauksbók
1982-96:503-504).
Það virðist því hafa hvílt einhvers konar
trúarlegt bann á goðanöfnum í fyrndinni. Það
sama þekktist í kaþólskum sið þar sem nafn
Maríu guðsmóður hefur líklega þótt helgara en
svo að syndugir menn mættu bera það. Á
Norðurlöndum tíðkaðist ekki að nota nafnið
María sem mannsnafn fyrr en eftir siðaskipti
og hér á landi þekktist það ekki fyrr en á 18.
öld (sbr. Ólafur Lárusson 1960:4).
Eftir að kristni komst á hafa mönnum þótt
goðanöfn illa særna kristnum mönnum. Það
virðist þó einkum hafa verið nöfn samsett úr
Vé- og Frey- sem guldu kristninnar. Hinar
ýmsu samsetningar Þón-nafnsins voru hins
vegar áfranr vinsælar (sbr. Hermann Pálsson
1960:16). Það var þó ekki fyrr en á þessari öld
sem rnenn fóru að nota goðanöfnin ósamsett
sem mannanöfn. Eftir 1910 hafa einnig verið
tekin upp mörg dverganöfn og nöfn sem tengj-
ast goðafræðinni, t.d. Fjalar, Fáfnir, Draupnir,
Dvalinn, Mímir, Gylfi, Sif Gullveig o.s.frv. (sbr.
Halldór Halldórsson 1967:57 og Þorsteinn Þor-
steinsson 1964:191 — 195).
21