Mímir - 01.04.1986, Síða 86

eymd alþýðunnar stangast að hans mati á og
því gerist hann fráhverfur hinum gamla guði
sínum. Eitt þekktasta dæmið í kveðskap Jó-
hannesar er Opið bréf (1932). Þar er skáldið í
uppreisn gegn hinum kristna guði sínum, varp-
ar honum frá sér og tilbiður þess í stað hinn
unga og ókunna guð sem enn er í sköpun, guð
almúgans. Ljóð þetta er þrungið alvöru en svo
er ekki um öll ljóð Jóhannesar trúarlegs eðlis. í
Eitt lítið og sólskinsbjart Ijóð (1935) er háðið í
fyrirrúmi. Aftur á móti er meiri beiskja í Ijóði
hans Heilagt stríð úr sömu bók þannig að
hending ein virtist ráða eða skapsmunir höf-
undar hvernig hann leit á yrkisefni sitt. Gott
dæmi um það er ljóðabókin Mannssonurinn
sem ijallar um Jesús frá Nasaret, en þar virðir
hann Krist fyrir sér í mun alþýðlegra ljósi en
áður, svo notuð séu orð höfundarins.5
Jóhannes hélt glímunni við guð áfram gegn-
um allan sinn kveðskaparferil og þó að hart
væri oft í heimi og Jóhannes efaðist oft þá dó
Kristur aldrei að fullu í brjósti hans fram á
dauðadag.
4
í kvæði sínu Vér öreigar (1935) segir Jó-
hannes svo:
Eins og ljóð vort er einfalt og auðskilið
og hirðir ekki um rósfjötra rímsins
né fjólublá faguryrði,
heldur sannleikann sjálfan,
eins munum vér berjast til þrautar,
í bróðurlegri, einfaldri alvöru,
unz réttur vor og niðja vorra
til nýs, mannlegs lífs
frelsar
hið fyrirheitna land.
(Ljóðasafn II, bls. 125-126)
Jóhannes gerir sér fyllilega grein fyrir að nýj-
ar stefnur geta oft kallað á ný form. En þrátt
fyrir það varð engin veruleg breyting á skáld-
skaparformi hans fyrr en síðar. Hann heldur
hinni gömlu formhefð með einstaka undan-
tekningum á borð við Tröllið á glugganum
(1939). Þótt Jóhannes segist aðeins hirða um
sannleikann og fyrir honum verði hismið, rím-
ið og stuðlarnir, að víkja hefur hann ekki fylgt
þeirri reglu sinni að nokkru ráði (undantekning
er þó Sovét-ísland (1935)) enda hefur það
eflaust aldrei verið ætlun hans. Hann var að
búa sig undir mikilvægari byltingu. Þannig
mætti hugsa sér að hann hafi talið boðskap sín-
um betur borið með kvæðum í anda hinnar ís-
lensku Ijóðhefðar, það gengi betur í fólkið. Því
að ekki má gleyma að kveðskapur þessi hafði
baráttugildi og því voru hin torræðu og per-
sónulegu kvæði módernismans ekki heppileg,
enda er ekki að undra að þau kvæði Jóhannes-
ar sem ekki voru ort undir hefðbundnum hátt-
um voru svokölluð opin Ijóð, þar sem merking-
in gat ekki vafist fyrir neinum.
Svo fór þó að Jóhannesi varð ljós stöðnun
sín. í ljóðinu Húsið (1945) lýsir hann hugar-
angri sínu. Sama dóm fellir hann í lokakvæði
sömu bókar6. Því fór svo að strax eftir útkomu
Sól tér sorlna (1945) fóru að birtast órímuð ljóð
í Tímariti Máls og menningar eftir Jóhannes
undir dulnefninu Anonymus. Hann birti síðan
ljóðaþýðingar sínar Annarlegar tungur (1948)
undir sama dulnefni. Formbylting Jóhannesar
úr Kötlum einkenndist í fyrstu af uppreisn
gegn stuðlum og rími enda var svo að þótt sum
kvæðin í Annarlegar tungur væru hefðbundin í
frummálinu urðu þau órímuð í íslensku þýð-
ingunni.7 Nú endurtók Jóhannes að vissu leyti
orð sin úr Vér öreigar enda taldi hann að rím
og stuðlar væru ok íslenskra skálda og aflétting
þeirra væri táknræn fyrir frelsi hinnar íslensku
þjóðar undan aldalangri kúgun og þjáningu.
5
Loks opnaðist veröldin mikla
og huldan steig frjáls út úr dalnum
— og þá sökk hennar rím eins og steinn
með okinu niður í hafið.
(Ljóðasafn VII, bls. 30)
Svo segir Eysteinn Þorvaldsson í ritgerð sinni
Könnun Sjödœgru í 17. hefti Mímis:
5 Jóhannes úr Kötlum. 4. bindi ljóðasafns, bls. 133.
6 Óskar Halldórsson, „... hvernig skal þá Ijóð
kveða?" T.M.M.2. 1975, bls. 129-130.
7 Sama og 6, bls. 130.
86