Mímir - 01.04.1986, Síða 89

í hjarta mínu er lítill skúti
þar sem mannssonurinn bíður dauðvona
eyðimörk í vestri
frumskógur í austri
það rignir eldi og brennisteini
niður í myrkan dal örvæntingarinnar
yfir lömb mín og kið
einu sinni trúði ég á réttlætið
suður æðar mínar ríða skapanornirnar
gulnuðum hrífuskaftsbrotum
á flótta undan
rafmagnsljósinu
en norður taugar mínar iljúga geltandi
helsingjar
oddaflug
í leit að réttlætinu
kannski það leynist í dauða skrælingjanum
bak við sykurtoppinn
(Ljóðasafn VII, bls. 181)
I þessu magnaða ljóði er lýst hinni myrku
heimssýn Jóhannesar úr Kötlum. Mannssonur-
inn bíður dauðvona í litlum skúta í hjarta hans
meðan eldi og brennisteini rignir yfir lömb hans
og kið, þjóðina, fólkið hans. Hann hefur glatað
trú sinni á réttlætinu. Hinu óhugnanlega kaosi
nútímans er á snilldarlegan hátt lýst með
áhrifsmiklum súrrealistískum myndum en eins
og venjulega nær tómhyggjan aldrei föstu taki á
Jóhannesi. Réttlætisleitinni verður haldið
áfram, þetta er aldrei ferð án fyrirheits. Samt
sem áður spyr Jóhannes þeirrar spurningar í
lokaljóði bókarinnar hvort heilbrigt líf sé ekki
tilgangslaust í brjáluðum heimi þar sem
mannskepnan leikur sé sofandi að eldi:
hvað stoðar nú að yrkja
yrkja jörð sér til matar
yrkja ljóð sér til gamans
skepnurnar mínar tryllast
sperra hala og eyru
finna heimsendi nálgast
(Ljóðasafn VII, bls. 209)
Eftir þessa kraftmiklu og djarflegu bók sem
var full af þrótti og dirfsku kom út bók sem var
meir í anda Eilífðar smáblóma (1940) en þeirr-
ar næstu á undan.11 Enda ber þessi bók nafnið
Tregaslagur (1964) en það er nafn með rentu
(hafa verður í huga að meginhluti kvæðanna er
að sögn Jóhannesar eldri en kvæðin í Oljóð).
Það er meiri friður yfir þessari bók en flestum
öðrum bókum Jóhannesar. Mikið af „ofsan-
um“ er horfið og trúlegt er að vonbrigðin hafi
gert hann svona. Þannig má kalla tregann einu
heildarmynd bókarinnar. Nú er horfinn sá
ákafi og það þolleysi sem einkennir Jóhannes í
ljóði hans Sovét ísland (Ljóðasafn II, bls. 208).
Jóhann Hjálmarsson bendir á gott dæmi því til
stuðnings en það er ljóðið Eftirvœnting (1964).
Jóhannes bíður hinna nýju, frelsandi manna og
hefur beðið þeirra lengi:
En þeir komu ekki í fyrradag
og ekki heldur í gær
— ef þeir koina ekki í dag
þá koma þeir sjálfsagt á morgun.
(Ljóðasafn VIII, bls. 46)
Vissulega mætti einnig skilja ljóðið á þann
máta að hann vilji að menn rísi upp, allir sem
einn, og gerist sjálfir hinir nýju menn (sbr. það
sem Njörður P. Njarðvík segir í Vort er ríkið,
155. bls.) þó að mér virðist það ólíklegra. Þann-
ig hefði hann án efa hugsað sem ungur maður,
fullur af vonum og sjálfstrausti, en vonbrigðin
hafa beygt hann. Honum finnst sínu hlutverki
vera lokið, afrekin engin, tími hans er liðinn,
framtíðin hvílir á herðum afkomendanna,
hinna nýju kynslóða. Þannig má greina beiskju
og harm Jóhannesar í lokaorðum Þér snauðu
menn: „vor uppgjöf er nú glögg“, orð hans
voru tilgangslítil sbr. lokaljóð bókarinnar Af
hjartans lyst en þar segir í 2. og 3. erindi:
ég hugðist leysa úr ánauð stund og stað
en orðin virtust vindhögg sitt á hvað
þau hittu aldrei okið
og nú er skylt að sætta sig við það
að bjarnarnóttin hljóð sé hnigin að
og máli mínu lokið.
(Ljóðasafn VIII. bls. 101)
Einnig má finna enduróm við ljóðið Opið
bréf (1932) í kvæðinu Ég ann ykkur þar sem
11 Sbr. orð Jóhanns Hjálmarssonar í íslenskri nú-
tímaljóðlist, bls. 66.
89