Mímir - 01.06.1997, Blaðsíða 76

í þennan lokakafla fyrirlestursins finnst mér
vanta einhvers konar niðurstöðu um skáldskapinn,
fyrirlestrinum lýkur bara að manni finnst upp úr
þurru með þeim orðum að Hannes Hafstein beri á
borð fullyrðingar sem búið sé að jarðsyngja og
„sigli með lfk í lestinni.”33 Þórir Oskarsson dregur
saman þennan fyrirlestur á þennan hátt: „Vöm
Gröndals fyrir rómantíkina felst þannig í því að
benda á sameiningarhæfileika hennar, hún hefur í
senn brot af óendanleikalöngun ídealismans og
brot af veruleikanum, er viðleitni til að fegra og
fullkomna heiminn. Eins og Hegel sem taldi að
rómantísk list væri eining táknrænnar og klassísk-
rar listar, reynir Gröndal að bræða saman and-
stæðar list- og hugmyndastefnur. Hér eins og svo
víða leitast hann við að skoða hlutina út frá tveim
sjónarhomum, en benda jafnframt á einingu allra
hluta. Það er vissulega í anda rómantíkur-innar.”34
Eg get sjálfur tekið undir þessi orð Oskars um vöm
Gröndals, hann reynir að einhverju leyti að spyrða
stefnumar saman, þó rómantíkin sé alltaf ofan á.
Það er og verður álitamál hvaða áhrif þessir
fyrirlestrar höfðu á bókmenntir 19. aldar, að öllum
líkindum ekki mikil umfram skemmtigildið, sem er
töluvert. Fyrirlestramir eru samt ómetanleg
heimild um afstöðu þessara manna og hafa mikið
gildi þegar maður vill kynna sér hugmyndir um af-
stöðu til yrkisefnis og vals á því, við túlkun á bók-
menntum þessa tíma og skoðun tíðarandans. Þama
endurspeglast sú breyting sem er að verða á
skynjun manna og skilningi á listinni, þarna eru að
verða til hugmyndir sem sumir vilja kalla nútíma-
legar og ráða enn í dag miklu í allri list. Heimir
Pálsson segir þessi skoðanaskipti hafa verið mjög
til fyrirmyndar í bókmenntaumræðu og undir það
má taka að einhverju leyti. Væntanlega þætti það
ekki til fyrirmyndar ef bókmenntaumræða dagsins
í dag væri á jafn persónulegum nótum, með til-
heyrandi aðdróttunum og þess háttar.
Um þær hugmyndir Benedikts Gröndals sem
koma fram í þessari umræðu er margt gott hægt að
segja, hann setur sínar skoðanir skýrt fram, og þó
hann sé stundum með eilítinn útúrsnúning er ljóst
að hann hefur ekki skipt um skoðun frá 1853, þrátt
fyrir að nýjar hugmyndir hafi kveðið sér hljóðs, en
í staðinn dýpkað þær gömlu svo að þær standist
33Sbr. sögu Einars H. Kvaran „Anderson”.
34Þórir Óskarsson 1987, bis 146.
betur árásir. Mér finnst líklegt að það hafi mikið að
segja um andstöðu Gröndals hvemig er ástatt fyrir
honum í einkalífinu þegar realisminn kveður sér
hljóðs. Benedikt var nógu hrifnæmur og leitandi til
þess, að hann hefði getað tekið boðskapnum með
eilítið opnari huga, en bæði var hann þrjóskur og
íhaldssamur og þar að auki kominn yfir miðjan
aldur þegar þama var komið sögu. Það er nefnilega
engin tilviljun að sagt er að gömlum hundi verði
ekki kennt að sitja. Svo virðist vera að það sem
menn innbyrða fram að þrítugu hafi ansi afgerandi
áhrif á allar þeirra gerðir þar á eftir og þær skoðan-
ir og viðmið sem menn temji sér á þeim tíma fylgi
þeim ævina á enda. Maðurinn er nefnilega íhalds-
samur í eðli sínu og það má segja Benedikt Grön-
dal til hróss að hann las í það minnsta verk sér
yngri manna og braut um þau heilann, en það eru
ekki allir færir um það. Sem mark um þetta vísa ég
í nýlegt glanstímaritsviðtal við rithöfundinn
Indriða G. Þorsteinsson, þar sem hann er að kvarta
yfir því að yngri kynslóðin lesi ekki nóg af sínum
verkum. Aðspurður um hvað hann lesi af verkum
yngri höfunda, stuttu seinna í viðtalinu, segir hann
„Ekkert” og bætir við að hann ætli ekki að gera
það.
Um listarhugmyndir Benedikts Gröndals má
segja, út frá því sem hér hefur verið dregið saman,
að hann fylgir þeim hugmyndaheimi sem hann
fæðist inn í, með alla þessa áhrifavalda á hann ekki
annarra kosta völ.
Heimildir
Arni Sigurjónson. 1995. Bókmenntakenningar
síðari alda. Reykjavík.
Benedikt Gröndal. 1950. Ritsafn, 3.bindi. Gils
Guðmundsson sá um útgáfuna. Reykjavík.
Benedikt Gröndal. 1981, 1982. Rit I og II. Gils
Guðmundsson sá um útgáfuna. Hafnarfirði.
Benedikt Gröndal. 1965. Dægradvöl. Ingvar
Stefánsson sá um útgáfuna. Reykjavík.
Benedikt Gröndal. 1965. „Bréf til Skúla
Thoroddsens”. TMM. 26:2, Reykjavík.
Halldór Laxness. 1986. Af menningarástandi.
Reykjavík.
Heimir Pálsson. 1990. Straumar og stefnur í
íslenskum bókmenntum frá 1550. Fjórða útgáfa.
Reykjavík.
Kristinn E. Andrésson. 1973. Ný augu. Tímar
Fjölnismanna. Reykjavík.
74