Bændablaðið - 13.06.2024, Qupperneq 48

48 Skoðun Bændablaðið | Fimmtudagur 13. júní 2024
Annað bréf til bænda:
Enn af undanþágum
búvörulaga og stöðu bænda
F o r m a ð u r
a t v i n n u v e g a -
nefndar Alþingis
svaraði í fram-
haldinu með grein
í Bændablaðinu
þann 30. maí sl.
Í síðustu viku
birtu Samtök
fyrirtækja í land-
búnaði (SAFL) álitsgerð dr. Carl
Baudenbacher, fyrrverandi forseta
EFTA-dómstólsins, en samtökin
báðu um álit hans á samspili EES-
samningsins og landbúnaðar á Íslandi.
Skrifaði framkvæmdastjóri SAFL
grein um þetta í Morgunblaðinu þann
6. júní sl. Þessi greina- og álitsgerða-
skrif gefa mér tilefni, í þágu upplýstrar
umræðu, til að árétta nokkur atriði.
Hafa ber í huga í þessu sambandi að
það er hlutverk Samkeppniseftirlitsins
að gæta þess að aðgerðir opinberra
aðila takmarki ekki samkeppni og
benda stjórnvöldum á það sem aflaga
fer, sbr. 8. gr. samkeppnislaga.
Að mati Samkeppniseftirlitsins
hefur umræðan eftir lögfestingu
undanþáguheimildanna fært okkur
heim sanninn um mikilvægi þess
að Alþingi taki málið að nýju til
ítarlegrar umfjöllunar, hið fyrsta. Í
þeirri umfjöllun verði hagsmunir
bænda og neytenda settir í forgrunn,
í stað einangraðra hagsmuna
kjötafurðastöðva og stjórnenda þeirra.
Ástæðurnar eru m.a. þessar:
1. Undanþágur þurfa að styrkja stöðu
bænda, en ekki veikja
Nýsamþykktar undanþágu-
heimildir veikja stöðu bænda þvert á
markmið undanþáguheimilda í
nágrannalöndum, en þar taka þær
til fyrirtækja bænda og beinast að
því að styrkja stöðu bænda gagnvart
viðsemjendum sínum. Formaður
atvinnuveganefndar lýsir því í
grein sinni að allt tal um aukin
völd bænda í kjötafurðastöðvum sé
„innantómt hjal“. Nefnir hann þessu
til stuðnings að aðeins þrjár starfandi
kjötafurðastöðvar hefðu getað
nýtt sér undanþáguheimildirnar
samkvæmt frumvarpinu eins og það
var lagt fram af matvælaráðherra.
Ummæli formannsins benda til
þess að á þessum rökum hafi atvinnu-
veganefnd tekið ákvörðun um að
hverfa frá því meginmarkmiði upp-
haflegs frumvarps að styrkja samnings-
stöðu bænda. Þessi í stað var ákveðið
að láta undanþáguheimildirnar ná til
afurðastöðva sem ekki voru í eigu
bænda og þeim veitt sjálfdæmi um
samruna og samráð sín á milli. Var
þetta gert án tillits til eignarhalds og
stjórnunar á afurðastöðvum, og án
þess að aðrar varnir kæmu í staðinn.
Í greininni lýsir formaðurinn því
að t.d. hafi ekki verið kveðið á um
opinbera verðlagningu af því að
ákveðið hafi verið að „treysta [því]
að afurðarstöðvarnar myndu skila
hagræðingunni til bænda.“
Vandinn hér á landi er að bændur
hafa vegna ýmissa atvika misst yfirráð
sín yfir kjötafurðastöðvum sem þeir
byggðu upp. Löggjafinn hafði tækifæri
til þess að leiðrétta þetta, með því að
heimila undanþágur, en þó með því
skilyrði að bændur færu með völdin
í viðkomandi afurðastöðvum. Þannig
þyrftu t.d. KS, SS eða Norðlenska-
Kjarnafæði að gera tilteknar og nánar
útfærðar breytingar á eignarhaldi,
yfirráðum eða annarri stjórnun, ef
stjórnendur þeirra ætluðu sér að nýta
sér undanþáguheimildirnar. Slík
útfærsla hefði fært bændum aukin völd
til að ráða yfir hagsmunum sínum.
Með lagabreytingunni er
hagsmunum bænda, og þar með
neytenda, stefnt í hættu. Brýnt er að
taka þetta að nýju til umfjöllunar á
vettvangi Alþingis.
2. Gildandi undanþágur eru of
víðtækar og opnar fyrir túlkun
Samkeppniseftirlitið hefur bent á að
undanþáguheimildir búvörulaga geti
mögulega náð til og haft skaðleg áhrif
á samkeppni í nátengdri starfsemi
eins og í sölu aðfanga til bænda (t.d.
áburði) eða innflutningi og útboðum
á tollkvótum. Framkvæmdastjóri
SAFL leggur á það áherslu í grein sinni
að undanþágan taki einvörðungu „til
slátrunar og/eða vinnslu kjötafurða
og afleiddra afurða, ekki til annarrar
vöru eða þjónustu“. Formaður
atvinnuveganefndar Alþingis er sama
sinnis og telur mig halda „falsfréttum
á lofti“.
Það er jákvætt að þetta sé
skilningur þeirra sem tala fyrir og
verja nýsettar undanþáguheimildir.
Áhyggjur Samkeppniseftirlitsins
lúta hins vegar að því að
undanþáguheimildirnar eru opnar
fyrir víðari túlkun, enda heimila
þær „annars konar samstarf til að
halda niðri kostnaði við framleiðslu,
geymslu og dreifingu kjötvara“.
Samkeppniseftirlitið hefur í
gegnum árin öðlast reynslu af því að
sjá fyrir málsvarnir fyrirtækja sem eru
til rannsóknar. Komi til rannsóknar, er
líklegt að kjötafurðastöðvar muni láta
reyna á víða túlkun þessara ákvæða.
Það hjálpar ekki að nefndarálitið
sem skýrir ákvæðin er misvísandi og
óskýrt. Vegna þessa er mikilvægt að
undanþáguheimildirnar verði teknar
aftur til umfjöllunar á Alþingi og
útfærðar betur, að höfðu samráði við
sérfræðinga og hagsmunaaðila, þar
á meðal bændur. Í því efni þarf m.a.
að taka afstöðu til þess hvort og með
hvaða hætti kjötafurðastöðvar eða
fyrirtækjasamstæður þeirra geta nýtt
sér undanþáguheimildirnar, en verið á
sama tíma á meðal stærstu innflytjenda
á kjöti.
3. Eftirlit með skilyrðum búvöru-
laga er án heimilda og afleiðinga
Formaður atvinnuveganefndar
leggur í grein sinni áherslu á
mikilvægi þeirra skilyrða sem sett
eru fyrir undanþáguheimildunum.
Í fyrri sjónarmiðum hef ég viðrað
áhyggjur eftirlitsins að því að þau
skilyrði muni duga skammt.
Samkvæmt nýsamþykktum
breytingum á búvörulögum er Sam-
keppniseftirlitinu falið að hafa eftirlit
með því að þessum skilyrðum sé
fylgt. Atvinnuveganefnd láðist hins
vegar að huga að lagaheimildum til
grundvallar þessu eftirliti. Þannig
er t.d. ekki kveðið á um heimildir
Samkeppniseftirlitsins til þess að
beita ákvæðum samkeppnislaga við
öflun upplýsinga og ekki kveðið á um
skyldur afurðastöðva til að afhenda
upplýsingar. Þá er ekki kveðið um
heimild til beita viðurlögum eða
mæla fyrir um breytingar. Brot á
skilyrðunum hafa því ekki neinar
afleiðingar samkvæmt lögunum.
Af þessum sökum er eftirlit
með skilyrðunum merkingarlítið.
Brýnt er því að taka nýsamþykktar
undanþáguheimildir aftur til um-
fjöllunar á Alþingi og útfæra þær betur,
að höfðu samráði við sérfræðinga og
hagsmunaaðila, þar á meðal bændur.
4. Engin rök eru fyrir því að
afurðastöðvar séu undanþegnar
eftirliti með samrunum
Í grein formanns atvinnu-
veganefndar birtist alvarlegur
misskilningur um tilgang og tilhögun
eftirlits með samrunum fyrirtækja.
Umfjöllunin gefur tilefni til þess
að ætla að ákvörðun löggjafans
Páll Gunnar
Pálsson.
STÁLGRINDARHÚS
STÖÐLUÐ
Stærðir: 80m², 150m², 250m² og 350m²
Stálgrindin er heitgalvaniseruð og er sérsmíðuð fyrir íslenskar aðstæður. Húsin standast
mestu snjó-og vindálagskröfur sem gerðar eru í byggð á Íslandi og henta því sem geymslu-
og vélaskemmur í öllum landshlutum. Húsunum fylgja allar nauðsynlegar teikningar til að fá
byggingarleyfi ásamt teikningum af grunni og vinnuteikningum.
Hafðu samband: bondi@byko.is
Ágætu bændur. Í Bændablaðinu þann 16. maí sl. reifaði ég í bréfi til
ykkar áhyggjur Samkeppniseftirlitsins af nýsamþykktum breytingum
á búvörulögum, þar sem lögfestar voru undanþáguheimildir
kjötafurðastöðva frá samkeppnislögum. Beinast áhyggjur eftirlitsins
ekki síst að stöðu bænda.

Við byggjum á áralangri reynslu á því sviði.
Björgvin Guðjónsson, búfræðingur og löggiltur
fasteignasali, s. 510-3500 eða 615-1020,
bjorgvin@eignatorg.is
E i g n a t o r g b ý ð u r s é r h æ f ð a þ j ó n u s t u
v i ð v e r ð m ö t o g s ö l u á b ú j ö r ð u m
o g ö ð r u l a n d i , m e ð e ð a á n r e k s t r a r.
Brot á skil-
yrðunum hafa
því ekki neinar
afleiðingar sam-
kvæmt lögunum...