Víðförli - 01.05.1951, Side 38

36
VÍÐFÖRLl
og menn þekkja ef til vill ekki eins og skyldi: Það er meira en
lítið vafasamt, að kristindómurinn geti talizt ríkjandi lífsskoðun
Vesturlanda eða hafi verið það fram á vora daga. Eitt höfuð-
einkennið á þróun evrópskrar hugsunar —- ekki síðustu áratugi,
heldur undanfarnar 2—3 aldir, er (oftast) hægfara en mjög
markvís framsókn heiðinnar lífsskoðunar.
Það er auðvelt að rökstyðja þetta, þótt það verði ekki gert í
fáeinum setningum. En sá, sem véfengir þessa staðhæfingu, veit
mjög iítið um það, hvernig háttað hefur verið verulegum hluta
evrópskra bókmennta á því skeiði, sem til var tekið, einkum á
síðari hluta þess, og í hvaða átt sterkir straumar í heimspeki hafa
hneigzt, veit næsta fátt um uppistöðuþræði þeirrar þróunar í
hugsun, sem reyndar verða raktir allt aftur til miðalda, sem liggja
um frönsku „upplýsinguna“ og byltinguna fram til ríkjandi heim-
speki og lífsskoðunar menntamanna á 19. öld og sköpuðu m. a.
grundvöll marxismans, sérstaklega að því er snertir viðhorf hans
til trúmála, lögðu til efniviðinn í nazismann, — þróunar, sem
fyrst á þessari öld fer gagngert að móta hið almenna, menningar-
lega andrúmsloft og fæða af sér eðlisborin afkvæmi í stórum stíb
Þegar þetta hefur verið sagt, er rétt að taka dálítið til athug-
unar, hvort það sé á rökum byggt, að kristindómurinn hafi litlu
eða engu áorkað um raunverulegar siðbætur og mannlífsumbætur
meðal þeirra þjóða, sem hann hefur haft nokkra aðstöðu til að
hafa áhrif á.
Það er ef til vill ekki gagnlegast að taka það mál upp á þann
veg að líta yfir sögu þeirra þjóða og svipast um eftir því, hvað
þær hafi þegið af þeirri trú, sem þeim hefur verið boðuð. Því
að alltaf má svara því til, að þau verðmæti, sem á væri bent,
kynnu þær að hafa tileinkað sér hvort eð var og enginn getur
sagt, hvernig farið hefði, ef það hefði ekki orðið, sem varð. Það
er þess vegna eðlilegra að líta til þeirra mannfélaga, sem ekki
hafa orðið fyrir neinum kristnum áhrifum í aldanna rás, fyrr
en þá á alira síðustu tímum.