Víðförli - 01.05.1951, Qupperneq 63

NIÐUR í BRÁÐAN BREIÐAFJÖRÐ
61
ei við efni. rýkur alltaf út í aðra sálma, oftast miður guðrækilega,
allsendis út í hött.
Þannig fór hér, þar sem Kant og manneðlið var til umræðu.
,,Innlegg“ Kants í það mál er einkum í ritinu „Die Religion inner-
halb der Grenzen der blossen Vernunft“. Þar segir hann, að í
manninum sé „náttúrleg hneigð til ills.“ Rætur þess verði ekki
raktar til líkamslífsins og þeirra eðlilegu hvata, sem þaðan
spretta. Þetta illa er „róttækt“ (radical). það er „rangstefna hjart-
ans“ (Verkehrtheit des Herzens), sem ekki er hægt að gera sér
neina grein fyrir öðruvísi en sem falli, fráfalli frá upprunalegri
ákvörðun. Uppruni þessarar hneigðar til ills er skynseminni órann-
sakanlegur. „Vér getum ekki fundið neinar skiljanlegar skýring-
ar á því, hvaðan hið siðferðilega illa hefur fyrst getað komizt í
oss“ (fiir uns ist kein begreiflicher Grund da, woher das moral-
ische Böse in uns zuerst gekommen sein könne“ bls. 45, Recl.).
Þetta eru skoðanir spekingsins á því máli, sem um var að ræða.
Þarf ekki að útlista þær nánar til þess að það verði ljóst, að fyrir-
litning sr. Benjamíns á mér fyrir „volaðar og bágbornar skýring-
ar“ bitnar engu síður á Kant og verður slík busaframhleypni engu
ásjálegri í augum hugsandi manna þótt rokið sé til og eitthvað
hrifsað upp úr ritum Kants, sem ekki kemur þessu máli vitund
við.
Ekki verða viðskiptin við Platon frækilegri og var það varla
von. Þar benti ég honum á ákveðið rit, Faidros, tiltölulega að-
gengilegt, en auðvitað varast hann að koma í námunda við það rit.
Þar líkir Platon sálinni í fortilveru hennar við vagn með vængj-
uðum hestum fyrir. Annar hesturinn er góður og göfugur. hinn
illur. Sálin fer um geiminn í fylgd guðanna og leitast við að
skoða með þeim það, sem er ofan himinhvelfingarinnar, hina
sönnu veran. En margir truflast og megna ekki að sveifla sér upp
á við, heldur falla og glata vængjunum. Þannig erum við hingað
komnir og þannig gerðir, sem við erum.
Hvað segir nú Platon hér?
Við áttum einu sinni vængina en höfum glatað þeim. Við vor-
um einu sinni í nánd guðanna en höfum hrapað. Þetta er grund-