Börn og menning - 2024, Blaðsíða 16

14
b&m
Alla 19. öld var þó lítið um útgáfu barnabóka, bæði
frumsaminna og þýddra, og íslensk börn lásu bækur
ætlaðar fullorðnum. Sterk krafa var um aðlögun
texta að því sem tíðkaðist í viðtökumenningunni.
Persónur og staðir fengu ný nöfn í þýðingum og
þeim atriðum í frumtextanum sem þóttu of fram-
andi var einfaldlega sleppt til að fella lestrarupp-
lifunina snurðulaust inn í það sem þekktist fyrir
(Dagný Kristjánsdóttir, 2005).
Þegar kom fram á tuttugustu öld og búseta Íslend-
inga færðist í meiri mæli í þéttbýli skapaðist þörf á
að hafa ofan af fyrir börnum. Þar með varð til mark-
aður fyrir sérstakar barnabækur og þýðingar jukust.
Bækurnar sem þá komu út höfðu flestar það skýra
hlutverk að innræta börnunum hlýðni og æskilega
hegðun. Mikil fortíðarþrá einkenndi þessar bækur
og oft var látið í það skína að hið eina rétta væri
að búa uppi í sveit í bændasamfélaginu gamla, enda
þótt það væri nánast liðið undir lok (Silja Aðal-
steinsdóttir, 1999).
Útgáfan eflist
Það er ekki fyrr en á stríðsárunum að barnabókaút-
gáfa á Íslandi kemst í gang fyrir alvöru. Fram að því
hafði ákveðið jafnvægi ríkt í útgáfunni milli þýddra
og frumsaminna bóka en nú urðu þýddar bækur
langtum fleiri en þær íslensku, eða tvöfalt og allt upp
í þrefalt fleiri. Ástæðan var líklega skemmtigildið,
því að stóri munurinn á íslensku barnabókunum og
hinum þýddu var að þær síðarnefndu voru einkum
afþreyingarbækur og ævintýri (Silja Aðalsteinsdóttir,
1999). Mikið barst af bókum frá Skandinavíu og
þar voru fremstar í flokki bækur Astrid Lindgren.
Þýðingar úr ensku voru orðnar meira áberandi um
þetta leyti en áður hafði verið, og skýringin gæti
að einhverju leyti verið sú að Ísland var hernumið
af Bretum og síðar Bandaríkjamönnum. Íslenskir
barnabókahöfundar tóku að keppa við þýðingarnar
og skrifa innlendar spennusögur og sambærilega
létta afþreyingu. (Dagný Kristjánsdóttir, 2005).
Þegar skandinavíska sósíalraunsæisbylgjan barst til
Íslands á áttunda áratugnum gjörbreyttist ásýnd
barnabókamarkaðarins í nánast einni svipan (Silja
Aðalsteinsdóttir, 1999). Hraðar breytingar í þjóð-
félaginu ollu því að umfjöllunarefni íslenskra barna-
bóka – sveitin og lífið þar – féllu síður í kramið
hjá öllum borgarbörnunum sem nú fjölgaði hratt.
Þýddar bækur frá Noregi, Svíþjóð og Danmörku,
þar sem lífið í borginni var í forgrunni, töluðu hins
vegar beint inn í reynsluheim íslenskra barna. Það
er svo um 1980 sem þýðingum á sænskum mynda-
bókum fyrir smábörn fjölgar stórlega, t.d. með bók-
unum um Emmu og svo auðvitað Einar Áskel.
Þýddar metsölubækur úr ensku
Útgáfa íslenskra barnabóka tekur að aukast jafnt og
þétt á tíunda áratugnum og mikið af frumsömdu
efni í boði fyrir bókelsk börn. Á því tímabili eru
þýðingar á norrænum barna- og unglingabókum
enn ráðandi. Um aldamótin verður hins vegar sú
breyting á að bækurnar um Harry Potter, svo og
aðrar fantasíubókmenntir þýddar úr ensku, taka
yfir íslenska barnabókamarkaðinn eins og annars
staðar á Norðurlöndum. Metsölubækur frá enska
málsvæðinu verða nær einráðar og erfiðara verður
að koma út bókum sem ekki hafa náð heimsfrægð.
Bækur hinnar norsku Anne-Cath. Vestly
nutu vinsælda meðal íslenskra barna