Tíminn - 06.05.1919, Blaðsíða 39

TÍMINN'
159
um málum og því orðiö stórliættuleg póli-
tisku sjálfstæði landsins. Ef útlendingar
geta einnig takmarkalaust hagnýtt sjer
vatnsorkuna, eykst stórkostlega fjármagn
það, sem þeir eiga í landinu og þar með
ej^kst að sama skapi hættan á, að erlend
ríki skifti sjer af málum vorum til að gæta
hagsmuna þegna sinna. /
Inn á við er hættan sú, að hjer risi upp
hvert stórorkuverið og stóriðjuverið á fæt-
ur öðru og til þess að starfrækja þau þyrfti
þá að fá tugi þúsunda erlends verkalýðs á
fáum árum, og með þeim flj'ttist til lands-
ins fjöldi annara útlendinga. Verkalýður
þessi settist að á fáeinum stöðum og þar
risu upp bæir með erlendu sniði og erlend-
um tungumálum. Er vandsjeð jafnvel, hvort
framvegis yrði þá hægt að tala um íslenskt
þjóðerni og tungu. Par við bætist, að ekki
væri hægt að búast við, að verkalýður þessi
væri ráðinn með annað fyrir augum, en að
fá sem ódýrast vinnuaíl, svo að viðbúið er,
að menningu landsins yrði einnig stór-
hætta að þessum innílutningi.
Fossalögin frá 1907 takmarka eignar- og
umráðarjett útlendinga yflr íslenskum fall-
vötnum og er gert ráð fyrir, að þau verði
bráðlega endurbætt og látin ná yfir fast-
eignir í landinu.
Hjer er þó augsýnilega þörf fjrrir þá víð-
tækari takmörkun, að leita þurfi leyfis ríkis-
ins til hagnýtingar á stórfeldri vatnsorku, til
þess að ríkið geti búið svo um, að virkjun
fallvatna fari fram smámsaman, eftir því
sem þjóðin sjálf þarf með og getur risið
undir.
Um 2. alriði. Vatnsorkunýling í stórum
stil og stóriðja í sambandi við hana, verða
ekki gerð nema með auðmagni. Ef tak-
markanir yrðu ekki gerðar af rikisins hálfu,
mundu fá miljónafjelög ná undir sig aíl-
lindum landsins og á þann hátt ná yfirtök-
unum á atvinnuvegunum, gætu jafnvel söls-
að undir sig hróðurpartinn af framleiðslu-
arðinum. Er það gömul reynsla, að ramm-
ar skorður þarf að reisa við því, að slík
auðfjelög misbeiti valdi sínu gagnvart verka-
mönnum og almenningi. Stjettaskiftingin
verður skarpari og baráttan milli auðs og
vinnu, þegar atvinnurekendur eru örfáir,
en hins vegar fjölmargir verkainenn. Um
þetta atriði skiftír litlu, hvort auðfjelögin
eru innlend eða útlend. Arðurinn af fyrir-
tækjunum rennur reyndar til íslendinga, et
fjelögin eru innlend, en misbeiting auðsins
getur verið liin sama, hvort heldur sem er,
og stjettaskiftingin verðúr jafnvel enn skýr-
ari, ef fjelögin eru innlend.
Til varnar gegn auðfjelögunum er því
óhjákvæmileg nauðsjrn, að leyla þurfi leyfis
ríkisins til hagnýthigar á stórfeldri vatns-
orku, til þess að ríkið geti sett þau skil-
yrði, er nauðsynleg þykja.
Uni 3. atriði. Stórfeld vatnsorkunýting og
stóriðja mundu, ef engar takmarkanir verða
gerðar, á fáum árum verða aðalatvinnuveg-
ur landsmanna landsmanna. Landbúnaði
og fiskiveiðum, sem frá iandnámstið hafa
reynst besta undirstaða framleiðslunnar,
mundi að minsta kosti í byrjun hnigna,
vegna þess að vinnukraflurinn drægist til
stóriðjunuar hjer eins og annarsstaðar.
Stóriðjan yrði bj’gð á vörusölu til erlends
markaðar með þeim miklu verðbreytingum,
sem slikar vörur geta orðið fyrir þar. Slik
breyting á atvinnuvegum landsmanna mundi
áreiðanlega verða óheillavænleg, ef gerð
væri á fáum árum, og eru því til sönnunar
erlend dæmi, t. d. iðnaðarbyltingin í Eng-
landi um næstsíðustu aldamót, með öllu
þvi losi, sem þá komst á breska þjóðfje-
lagið. Væri voði að hætta sjcr út i slikt
öðruvísi en smám saman, eftir þvi sem
reynslan sýndi hj’ggilegt. —
Af þessum ástæðum er óhjákvæmileg
nauðsyn, að rikið ráði um stórfelda notkun
vatnsorkunnar og setji skilyrði fyrir henni,
til þess að tryggja það, að virkjun fall-