Tíminn - 06.05.1919, Blaðsíða 43

TÍMINN
163
Paö er augsýnilegt, að eigi eklci að vera
hægt að fara kringum sjerleyflslögin, verö-
ur einnig aö binda sjerleyfisskilyröum svo
stórfeld orkukaup eða orkuleigu, að svari
til orkunola þeirra, sem sjerleyfls parf til,
vegna þess að kaupaudi eöa leigjandi ork-
unnar ræður á þann hátt í raun og veru
yflr miklum hluta af afrakstri orkuversins
og getur notað hann til sinna þarfa. Eins
ber aö geta þess að iðjuverin, sem kaupa
cða leigja orkuna, verða þau fyrirtæki,
sem mestu valda um atvinnubrögö, og
mesta þjóðfjelagslega þýðingu hafa. Hafa
þvi verið selt i frumvarpið ákvæði viðvikj-
andi þessu.
Að lokum koma almcnn áltvæði um cftir-
lit með lögunum og brot gegn þeim.
Við 1. gr.
Sjerleyfi i þessari grein, eins og annars-
staðar i frumvarpinu, er látið tákna kon-
ungsleyfi (koncession).
Undir þessa grein fellur Qelag með ótak-
markaðri ábyrgð, ef allir eigendurnir eru
islenskir rikisborgarar búsettir lijer. Sjeu
sumir þeirra þegnar erlendra rikja fellur
fjelagið undir 2. gr.
Skilyrðin um þegnrjett í landinu og bú-
setu þurfa engra skýringa.
Alitamál er, hvar setja eigi takmarkið
fyrir orkunotunum. Virðast þó orkunot er
fara fram úr 500 eðlishestorkum vera þess
eðlis, að ýmissa sjerleyfisskilyrða þurfl.
Iðjuaðferðir þær, sem bólað hefir á i seinni
tíð, benda lil þess, að jafnvel allmikil iðju-
störf verði stunduð með 500 eðlishesiork-
um í einstökum iðjugreinum.
Vatnalögin gilda þar sein sjerleyflslögin
taka ekki til, svo sem um ti'kynningar, mat,
eignarnámsheimildir o. s. frv.
Við 2. gr.
Sbr. innganginn,
Við S. gr.
Rjett þótti að áskilja alþingi rjett til að
taka til meðferðar svo stórfeld sjerlej'fl að
nemi notum 5000 eðlishestorkna, sbr. ann-
ars innganginn.
Við 'h gr.
Sömu skilyrðum má setja öllum, sem
sjerleyfis æskja, hvort heldur eru innlend
eða erlend fyrirtæki, einstakir menn, fjelög
eða stofnanir. Sum eru skilyrðin fortaks-
laus, en öðrum má ýmist beita eða sleppa
eða þá draga úr þeim eftir því, sem við á
og verður landstjórnin eða alþingi i hvert
sinn að mela ástæður.
Um í. Að sjerleyfið veitist nafngreindum
manni, fjelagi eða stofnun, útheimtir, ef um
fjelag er að ræða, að það sje stofnað áður
en sjerleyfi fæst, sbr. einnig 7. gr. Skilyrðið
uin heimilisfang í lnndinu og að meiri hluti
fjelagssljórnar skuli skipaður innlendum
mönnum, þarfnast ekki skýringar.
Sjerleyfl veitist þvi að cins, að almeun-
ingsheill stafl engin sjáanleg hætta af þvi.
En leyfið er hægt að veita þótt það kunni
að skerða hagsmuni almennings eða ein-
staklinga, þegar meiri hagsmunir vinnast
en týnast. Sjerleyfisskilyrðin koma hjer til
greina og verða þau melin af konungi eða
alþingi.
Um 2. Ákvæði um að ekki megi nota
orkuna til vissra iðjutegunda, eða að hún
skuli notuð til sjerstakrar iðju, má setja til
þcss að koma i veg fyrir að nokkur sjer-
stök iðjugrein geti fengið yflrhönd, sem og
vegna fyrirtækja, er geta haft óholl áhrif á
heilsufar manna, eða umhverfið. Einnig
getur markmið fyrirtækjanna haft mismun-
andi gildi fyrir þjóðarbúskapinn og jafnvel
sumar iðjuafurðir sem ástæða er til að
banna framleiðslu á vegna tillits til annara
rikja.
Um 3. Miðar til að koma í veg fyrir það,
V