Tíminn - 06.05.1919, Blaðsíða 42

TÍMINN
162
gangurinn með pvi að eins að tryggja al-
menningshagsmuni gegu afleiðingum sjer-
leyfis, sem hefir í för með sjer áhættu fyrir
pá, og móli þessari kvöð kemur rjetturinn
fyrir eigandanu til þess, að hagnýta vatns-
orku í stóram stíl og njóla fullkomnari
rjettar heldur en önnur fyrirtæki til eigu-
arnáms á landi, til vatusmiðlunar, sima-
lagningar, vegagerðar og margvíslegra hlunn-
inda eftir vatnalöggjöfmni. Endurhvarfs-
kvöðin er því litil i samanburöi við þenna
aukna rjett og áhættu almennings. Sje fall-
vatnið og orkuverið, sem falla á til ríkisins,
skoðað sem höfuðstóll, sem gefi af sjer
venjulega vexti t. d. 5°/o, er hægt að reikna
út, hve mikils virði endurhvarfskvöðin er í
samanburði við fallvatnið og orkuverið um
leið og sjerleyfið er veitt. Verðmæti fyrir-
tækisins skiftist vegna endurhvarfskvaðar-
innar þannig:
Sjerleyfistími. Til rikisins. Til sjerleyfishafa.
40 ár 14,2°/« 85,8>
50 — 8,7- 91,3—
55 — 6,8— 93,2—
60 — 5,4— 94,6-
65 — 4,2— 95,8—
Sje verðmæti virkjaðs vatns með orkuveri
í lok sjerleyfistímans talið 150 kr. á hestafl,
hefði þurft að leggja á fyrirtækið i árlegu
gjaldi eftirfarandi upphæðir, til þess að það
jafnist á við endurhvarfskvöðina til rikisins.
Sjerleyfistimi. Árgjald á hestnfi
40 ár kr. 1,24
50 — — 0,72
55 — - 0,55
60 — — 0,42
65 — — 0,33
Eins og sjest á þessu mundi endurlivarfs- kvöðin eftir 65 ár svara til kr. 0,33 árgjalds
eða litlu meira en lágmark sjerleyfisgjalds.
Mundi stórt fyrirtæki ekki inuna miklu um sllkt árgjald, nje heldur er hægt að gera
ráð fyrir, að það mundi nema nokkru í
kaupverði á falivatni, er gengi kaupum og
sölum, enda svaraði að eins til lítils hluta
af verðhækkun þeirri, er fallvatnið verður
fyrir við að sjerleyfi fæst.
Prátt fyrir þetta, er svo um búið í frum-
varpinu, að þegar orkunotin eru ekki stór-
feld og geta ekki orðið hættuleg hagsmun-
um almennings, þá þurfi ekki að beita á-
kvæðinu um endurhvarf til ríkisins. Gildir
þetta um einstaka menn, ef orkunotin fara
eigi fram úr 2500 hestorkum, svo og um
hjeruð og bæjarfjelög. Að því er snertir
innlenda menn ef orkunotin fara fram úr
2500 hestorkum, þá beitir ríkið ákvæðinu
eftir því sem við á þegar sjerleyfistíminn
er liðinn.
Loks er þess að gæta, að gangi ekki sjer-
leyfishafi að þessu skilyröi i sjerleyfissamn-
ingnum, og leggi ekki út í svo slórt fyrir-
tæki, þá kemur enginn endurhvarfsrjettur
til greina.
Um 3. Sjerleyfisgjaldið er að nokkru leyti
sett vegpa margvíslegs tjóns eða áhættu,
sem almenningshagsmunum getur stafað af
stórorkuverura eða stóriðjuverum og þau
bæta ekki sjálf fyrir, en að uokkru leyti
vegna hlunninda þeirra, sem sjerleyfið gef-
ur fyrirtækjunum. Að öðru leyti vísast til
þess sem sagt er um 2. Þó er ekki hægt að
undanskilja önnur orkunot gjaldinu en þau,
sem bæir og hjeruð nota til heimilis og
búsþarfa ibúanna. Alþingi mun eðlilega taka
ákvörðun um hvernig gjaldinu muni varið,
hvort það verði látið renna í sjerstakan
sjóð, eða í ríkissjóð.
Auk þessara sjerleyfisskilyrða, sem að
framan eru talin, eru ýms önnur nauðsyn-
leg sjerleyfisskilyrði sett í frumvarpið, sem
skýrð verða í athugasemdum við hinar ein-
stöku greinar, svo sem inulausnarrjettur og
forkaupsrjettur fyrir ríkið á verum sem sjer-
leyfi hafa fengið, ýms skilyrði til hagsmuna
fyrir verkamenn fyrirtækjanna, fyrir aðra
atvinnuvegi o, s. frv.