Morgunblaðið - 03.11.1981, Blaðsíða 18

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. NÓVEMBER 1981
18
Þátttakendur í landsfundi
Sjálfstædisflokksins eru þver
skurður þjóðarinnar. I>ar geta
menn gengið í ræðustól og vakið
máls á hverju sem þeim dettur í
hug og átt von á því, að einhver
andstæðrar skoðunar spretti á
fætur og síðan standi allir full-
trúarnir frammi fyrir því að
þurfa að höggva á hnútinn. Til
dæmis urðu um það snarpar unr
ræður á fundinum á laugardag,
hvort álykta bæri um íþrótta- og
æskulýðsmál og þá hvernig, eða
hvort beinum orðum ætti að
segja það í ályktun, að leggja
bæri Byggingarsjóð ríkisins
niður. í báðum tilvikum náðu
menn þó saman á nefndarfund-
um og samhljóða var ályktað
bæði um æskulýðs- og íþrótta-
mál og húsnæðismál. Og milli
þess sem menn greiddu atkvæði
um vantraust á rfkisstjórnina og
kusu sér formann á sunnudag-
inn, deildu ræðumenn um það,
hvort algjört frjálsræði ætti að
ríkja í flugmálum eð „skipu-
lagt“ frjálsræði, vegna tíma-
skorts var ágreiningsefninu vís-
að til miðstjórnar og þingfiokks.
Á landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins hittast menn úr öllum byggð-
arlögum og stéttum. Menn sáu
breidd flokksins í hnotskurn, þegar
framsögumenn kynntu ályktanir
um einstök mál. Sérstaka athygli
vakti, þegar Jón Þórarinsson,
tónskáld, flutti mönnum hvatningu
um nauðsynlegt frumkvæði flokks-
ins í menningarmálum. Það er ekki
alltaf hlustað með athygli á þann,
sem í ræðustól stendur. Úti í saln-
um skiptast vinir á kveðjum, segja
fréttir eða ráða ráðum sínum. En
allt í einu slær þögn á salinn, at-
hygli allra beinist að ræðumanni,
gangar fundarstaðarins, Sigtúns,
tæmast, öll sæti í salnum fyllast og
menn troða sér, þar sem eitthvert
skot finnst. Tæplega 1000 fundar-
menn leggja allir við hlustirnar.
Þetta gerðist nú á þessum fundi
síðdegis á föstudag og síðdegis á
sunnudag.
Ræðurnar
Ræðulist hefur dafnað innan
Sjálfstæðisflokksins í kjölfar
stjórnarmyndunarinnar. Forystu-
mönnum flokksins er ljóst, að á
stórum fundum verða þeir að
standa frammi fyrir umbjóðendum
sínum og verja mál sitt, berjast af
þeirri lagni og hörku, sem þeir búa
yfir. Flokksráðsfundurinn 10.
febrúar 1980, tveimur dögum eftir
stjórnarmyndunina, var svo snarp-
ur að þessu leyti, að hann líður
þeim mönnum aldrei úr minni, er
þar sátu. Enn urðu átök á flokks-
ráðsfundi í lok nóvember á síðasta
ári. Þá deildu menn þó meira um
stefnu ríkisstjórnarinnar en ágæti
hver annars. Og á landsfundinum
má segja, að mest hafi verið hlust-
að, þegar ríkisstjórnin, myndun
hennar, stefna og störf voru til um-
ræðu, og klappað af mestri festu,
þegar sterkast var að orði kveðið
um hve illa hefði tekist til við til-
urð hennar og stefnumótun.
Geir Hallgrímsson flutti tví-
mælalaust áhrifamestu ræðu fund-
arins, þegar hann setti hann í Há-
skólabíói. Fleiri en einn og fleiri en
tveir ræðumenn vitnuðu til þessar-
ar ræðu síðar á fundinum og lýstu
því yfir, að hún hefði ráðið úrslit-
um um stuðning þeirra við Geir í
formannskjörinu. Glöggur fundar-
maður hafði á orði, að kannski
hefði Geir snúið 100 fundar-
mönnum til fylgis við sig með ræð-
unni. Gunnar Thoroddsen svaraði á
föstudaginn. Sú ræða var með allt
öðrum hætti en Geirs, forsætis-
ráðherra var í vörn og sótti vopn
sín í hin smæstu atriði og þá fyr'st
náði hann sér á strik, þegar hann
tók til við að verja samstarf sitt við
Alþýðubandalagið. Ellert B.
Schram talaði næstur á eftir for-
sætisráðherra. Menn hlustuðu á
hvert orð fullir eftirvæntingar.
Gefur hann kost á sér til for-
mennsku eða ekki? Ræðan var svar
við þessari brennandi spurningu.
Hún var þannig samin, að fram
eftir henni allri væntu menn þess,
að Ellert lýsti yfir framboði sínu
en í lokasetningunum sagðist hann
ekki vera í kjöri frekar en hver
annar landsfundarfulltrúi, en þeir
eru allir í kjöri til formanns án
framboðs eins og reglum flokksins
er háttað. Strax á eftir Ellert
kvaddi Ragnhildur Helgadóttir sér
hljóðs, en menn veittu það treg-
lega, þeim lá svo mikið á að ræða
boðskap þeirra Gunnars og Ellerts.
Fór ræða Ragnhildar því fyrir ofan
garð og neðan að þessu sinni. Ólaf-
ur G. Einarsson svaraði Gunnari
Thoroddsen af snerpu síðar þennan
sama dag, Styrmir Gunnarsson
varði sögulegu sættirnar með
beinskeyttum hætti, hann skírskot-
aði til þess, að þær byggðust á ein-
hug og styrk Sjálfstæðisflokksins,
og Kára Jónssyni frá Sauðárkróki
tókst vel upp í gagnrýni sinni á
stjórnina en Árni Helgason frá
Stykkishólmi varði gjörðir hennar
af glettni og sannfæringu.
Síðdegis á sunnudag sló enn í
brýnu með stjórnarandstæðingum
og stjórnarsinnum. Forsætisráð-
herra flutti varnir fyrir ríkis-
stjórnina vegna tillögu til ályktun-
ar um vantraust á hana. Matthías
A. Mathiesen svaraði fyrstur og
síðan komu þeir hver af öðrum
Matthías Bjarnason, Gísli Jónsson,
Sverrir Hermannsson og Halldór
Blöndal, allir eru þeir afburða-
ræðumenn og liggja ekki á skoðun
sinni. Þeir svöruðu forsætisráð-
herra hver með sínum hætti og
fékk nú landsfundurinn ailur, en
970 manns greiddu atkvæði um
vantraustið, smjörþefinn af hinum
heitu deilum, sem orðið höfðu á
flokksráðsfundunum. Niðurstaða
þeirra funda var staðfest með svip-
uðu atkvæðahlutfalli og jafnan
kemur í ljós, þegar tekist er á um
ríkisstjórnina í flokknum, and-
stæðingar hennar hafa um 75%
fylgi en stuðningsmennirnir aðeins
um fjórðung. í þessum umræðum
talaði Ragnhildur Helgadóttir aft-
ur og nú hlustaði hver maður á
hennar mál eins og talsvert fá-
mennari hópur hafði gert rétt fyrir
kvöldmat daginn áður, þegar Frið-
rik Sophusson flutti sína ræðu. En
í hádeginu á sunnudeginum lýsti
Sigurgeir Sigurðsson því yfir, að
hann drægi sig í hlé úr varafor-
mannsframboði án þess þó að gera
upp á milli þeirra Friðriks og
Ragnhildar.
Kosningar
Geir. Hallgrímsson lýsti því yfir í
ræðu sinni við upphaf fundarins,
að hann myndi ekki gefa kost á sér
til endurkjörs í formannsembættið,
ef landsfundurinn lýsti yfir stuðn-
ingi við ríkisstjórnina. Með hlið-
sjón af þessum orðum einum,
þurfti fyrst að fá úr því skorið,
hver væri afstaðan til ríkisstjórn-
arinnar, áður en formaður var kos-
inn. Gunnar Thoroddsen bað um,
að atkvæðagreiðslan um það yrði
skrifleg í lok umræðnanna á
sunnudag. Fundarstjóri Þorvaldur
Garðar Kristjánsson varð við
þeirri ósk og atkvæði féllu eins og
áður var lýst, stjórnarsinnar fengu
um fjórðung, svipað hlutfall og áð-
ur á flokksfundum og í skoðana-
könnunum dagblaðanna. Þá rann
upp hin stóra stund, að formaður
skyldi kjörinn. Öllum fundar-
mönnum var skipað að ganga fyrir
kjörnefndarmenn, segja til nafns
og fá atkvæðaseðil, sem þeir rituðu
nafn á og stungu síðan í innsiglað-
an kjörkassa. Þannig var varafor-
maður einnig kjörinn svo og mið-
stjórn.
Geir Hallgrímsson hlaut eir,-
dregna traustsyfiriýsingu í for-
mannskosningunni, hann fékk 637
atkvæði eða 66%, Pálmi Jónsson
209 og Ellert B. Schram 79. Miðað
við róginn um Geir Hallgrímsson
og þá hörðu hríð, sem að honum
hefur verið gerð bæði innan flokks
og utan, getur hann mjög vel við
þessi úrslit unað, enda var hann
hrærður, þegar hann þakkaði
stuðninginn að kosningu lokinni.
Honum þætti vænt um úrslitin
ekki af yfirlæti heldur í auðmýkt,
þjóðin sæi nú, að andstæðingar
Sjálfstæðisflokksins stjórnuðu ekki
vali forystumanna í honum. Pálmi
Jónsson óskaði Geir Hallgrímssyni
til hamingju með kjörið en hann lét
þess jafnframt getið, að landsfund-
ur væri aðeins einn atburður í
flokksstarfinu, framundan biði
mikið starf og nauðsynlegt væri að
finna máttugt afl innan flokksins
til að leiða baráttuna til samein-
ingar. Þótti sumum hér einkenni-
lega að orði kveðið við þetta tæki-
færi.
Allt frá því Ragnhildur Helga-
dóttir ákvað að gefa kost á sér til
varaformanns á móti Friðriki
Sophussyni, sem fyrstur kynnti
framboð sitt, hef ég verið þeirrar
skoðunar, að úrslit í átökum milli
þeirra mundu að nokkru ráðast af
úrslitum í formannskjörinu. Fengi
Geir lélega kosningu styrkti það
Ragnhildi, mönnum þætti þá nauð-
synlegt að herða enn á andstöðunni
við stjórnarsinna, fengi Geir góða
kosningu styrkti það Friðrik,
mönnum þætti rétt að slaka á
gagnvart stjórnarsinnum. Hvernig
rökstyð ég þessa skoðun? Auðveld-
ist er að gera það með því að vitna
til orða Gunnars Thoroddsens. í
ræðu sinni á föstudeginum vék
hann að Ragnhildi, þó hann nefndi
hana ekki á nafn, þegar hann býsn-
aðist yfir því, að þær raddir hefðu
komið upp í þingflokki sjálfstæð-
ismanna haustið 1978, að skipta um
þingflokksformann og kjósa annan
en Gunnar Thoroddsen. Þótti hon-
um þó hámark dónaskaparins, að
Raghildur hefði skrifað grein um
þetta í Morgunblaðið. í Vísi í gær
segir Gunnar Thoroddsen um Frið-
rik Sophusson: „Hann hefur alla t ð
frá því stjórnmálaferill hans hófst
átt stuðning minn ..." Geir hl-.ut
ótvíræðan stuðning í formar ns-
kjöri og Friðrik öruggan m ;iri-
hluta í varaformannskjörinu.
Fátt sýnir betur, að Sjálfs* eðis-
flokkurinn er flokkur allra itétta
en úrslitin í miðstjórnark örinu,
þar sem þeir eru efstir Bjö n Þór-
hallsson, varaforseti ASI og Davíð
Sch. Thorsteinsson, sá atvinnurek-
enda, sem einna mest hefur verið í
sviðsljósinu. Nafn Björns Þórhalls-
onar bar oft á góma í umræðunum
á sunnudaginn, því að Gunnar
Thoroddsen tengdi saman stjórn-
armyndun sína og kjör Björns í
varaforsetaembættið. Vöruðu þeir
Gísli Jónsson og Halldór Blöndal
mjög við þessari tengingu, hún
gæti orðið til þess að fella Björn í
miðstjórnarkjörinu, en til þess
mætti ekki koma. Saknaði ég þess,
að Bjöm skyldi ekki sjálfur stíga í
ræðustól og skýra afstöðu sína.
Þriðji fylgishæsti miðstjórnarmað-
urinn var Jónas Haralz og síðan
koma nýir menn, þeir Ellert B.
Schram og Gísli Jónsson og úr röð-
um yngri kynslóðarinnar vösk sveit
með þann breiða grundvöll að baki,
er gerir Sjálfstæðisflokkinn að
fjöldaflokki: Þorsteinn Pálsson
framkvæmdastjóri Vinnuveitenda-
sambandsins, Einar K. Guðfinns-
son stjórnmálafræðingur frá Bol-
ungarvík, sem gjörþekkir þar til
útgerðar og fiskvinnslu, Óðinn Sig-
þórsson bóndi í Borgarfirði og Jón
Ásbergsson frá Sauðárkróki, sem
af festu og áræði hefur ráðist þar í
og stjórnað áhættusömum atvinnu-
rekstri. Þá hlutu tveir baráttu-
glaðir fulltrúar sjálfstæðiskvenna
sæti í miðstjórninni, þær Sigurlaug
Bjarnadóttir og Björg Einarsdótt-
ir.
Málefnin
I ræðu sinni á föstudeginum lýsti
Pálmi Jónsson, sem af stjórnar-
sinnum hefur helst haldið því á
loft, að hann hafi gengið í lið með
Gunnari Thoroddsen af hugsjóna-
og málefnaástæðum, því yfir, að
stjórnmálayfirlýsing fundarins
gengi verulega til móts við þá
stjórnarsinna, enda var hún sam-
þykkt samhljóða. Sömu sögu er að
segja um allar ályktanir um sér-
greinda málaflokka, væru um þær
skiptar skoðanir, byggðist ágrein-
ingurinn á öðru en stuðningi við
ríkisstjórnina eða andstöðu. Hyggi
stjómarsinnar á frekari sérstöðu
gagnvart meirihluta flokksmanna,
geta þeir ekki borið stefnu flokks-
ins fyrir sig.
Raunar kom það fram í máli
manna á fundinum, að líklega væri
allt tal stjórnarsinna um að leift-
ursóknin svokallaða hefði fælt þá
frá meirihluta þingflokksins aðeins
yfirvarp. Minnti Matthías Bjarna-
son á það, að Jón Ormur Halldórs-
son, er Gunnar Thoroddsen valdi
sér til aðstoðar í forsætisráðuneyt-
inu, hefði verið einn af hugmynda-
smiðum leiftursóknarinnar. Sömu
sögu má raunar segja um Friðrik
Sophusson, sem var einn af helstu
málsvörum Sjálfstæðisflokksins
fyrir kosningarnar 1979 og nú hef-
ur verið kjörinn varaformaður með