Morgunblaðið - 09.03.1988, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. MARZ 1988
Vextir og verðbólg’a,
verðlag og viðskipti
eftir Gunnar
Gunnarsson
Miklar blikur eru á lofti í við-
skiptamálum íslendinga. Við flytj-
um inn fyrir milljarða umfram út-
flutning, og höfum á þann háttinn
að hver sem er má flytja inn næst-
um hvað sem er, en hvað útflutning
varðar, þá eru það hinar öfgamar,
þar koma til leyfi, lög og allskonar
reglugerðir.
Verðlagi er þannig háttað að
ekkert eftirlit er með vöruverði, og
dæmið sett þannig upp, að millilið-
imir hirða allt sitt á þurru, og ekki
skorið við nögl. Lítið verður þá eft-
ir framleiðandanum til handa. Hann
berst í bökkum, ofurseldur vaxta-
okri svo hrikalegu, að nálgast
heimsmet. Verðbólgu, sem er að
mestu leyti heimasmíðuð, með
nokkurskonar skrú^'ámi, má segja.
Síðast, en ekki síst, þá er fjár-
magnskostnaður svo hár, að nálg-
ast eignaupptöku, svo alvarlegt sem
það er. Undir öllu þessu stendur
framleiðslan, þrautpínd og merg-
sogin. Svo hrópa menn. „Innlend
framleiðsla er of dýr og óhagkvæm.
Flytjum inn ódýra vöru.“ Er þessum
mönnum sjálfrátt? Skilur fólk ekki
lengur hver undirstaða innlend
framleiðsla er? Er fólk svo skyni
skroppið, að það telji okkur borgið
hér með því að flytja allt inn sem
þjóðin þarfnast, og allir geti starfað
og lifað á slíkri verslun og viðskipt-
um og þjónustu í sambandi við slíkt
gerræði?
Þorsteinn Pálsson, forsætisráð-
herra sýndi ekki mikla stjórnvisku
í sambandi við heimboð forseta ís-
lands til Rússlands, nú nýlega.
Hann tefldi mjög ógætilega gagn-
vart viðskiptahagsmunum þjóðar-
innar. Stjómvöldum bar að meta
þennan vinargreiða Rússa, og
þiggja boðið, enda þótt tíminn væri
knappur og dagsetning heimboðsins
skammt undan. Við, þessi kvart-
milljón sem hér býr, verður að
skilja, að stórþjóðir, s.s. Rússar í
þessu sambandi, líta kannske ekki
svo ógurlega stórt til okkar, smæð-
arinnar vegna, t.d., og telja vanda-
laust fyrir okkur, — sem og var, —
að koma á og þiggja þetta heimboð
með svo skömmum fyrirvara. Flest-
um hlýtur að vera í fersku minni
frábær frammistaða hér með ör-
skömmum fyrirvara, í sambandi við
leiðtogafund stórveldanna, sem
fram fór í Reykjavík, haustið 1986.
Með það í huga verður að átelja
mjög vinnubrögð ráðamanna í
þessu máli, og ótrúlegt hvemig
staðan er orðin með tilliti til vöru-
samninga okkar og Rússa, sem nú
eru í erfíðri stöðu, og er mikið hags-
munamál þjóðarinnar, að vel fari.
Að halda viðskiptahagsmunum ut-
an við embætti forseta íslands, eins
og sagt hefur verið, er ekkert nema
rugl. Það er alveg sjálfsagt mál,
að æðstu menn þjóðarinnar nýti
gerla hvert eitt tækifæri sem gefst,
og vinni ötullega að viðskiptahags-
munum þjóðarinnar við erlendar
þjóðir. Það verður bezt gert með
því að heimsækja þær og halda við
þær góðu sambandi. Fljótfærni,
skilningsskortur og hroki olli því,
hversu hörmulega tókst til í þessu
máli.
Útvarpið og það sem þar fer
fram, er oft ofarlega í huga fólks,
eðlilega. Þá ekki síður sjónvarpið,
þulir og fréttamenn eru nánast sem
heimamenn á heimilum. Ekki flokk-
ast þeir þó allir undir einn og sama
hattinn, og er e.t.v. vel. Mér finnst
fréttamenn sumir dálítið frekjulegir
og það fer þeim illa. Sérstaklega
minnist ég sjónvarpsþáttar, er þeir
ræddust við, Eggert Haukdal alþm.
og Jón Sigurðsson, viðskiptamála-
ráðherra, undir stjórn Helga Helga-
sonar. Fleira mætti nefna, þótt það
verði ekki gert hér. í þessum þætti
sýndi stjómandinn það ljóslega
hversu vanhæfur hann er að stjóma
þætti sem þessum, með því að draga
taum annars aðilans, og gera þetta
samtal nánast að skrípaleik, vegna
framítekta ráðherrans í óhófi. Helgi
var ekki hlutlaus, og var áberandi
hversu hann dró taum Jóns Sigurðs-
sonar og leyfði honum að grípa
fram í, í tíma og ótíma. Það var
alveg hlægilegt. I slíka gryíju mega
menn ekki falla frammi fyrir al-
þjóð. Stjómandinn einblíndi svo á
ráðherrann að líkast var sem hann
liti þar eitthvert yfimáttúrlegt fyrir-
brigði, ellegar, — en sleppum því.
Umræðuefni þessa fundar voru
verðbólgu- og vaxtamál, en Eggert
Haukdal hefur skilning á því hver
örlagavaldur hér er orðinn í íslensku
þjóðlífi, og hefur flutt tillögu um
lagfæringar þar að lútandi. Öng-
þveitið í íslensku efnahagslífí er
fyrst og fremst vegna hinna háu
okurvaxta og lánskjaravísitölu.
Þessa þróun verður að stöðva, taka
vísitöluna úr sambandi, lækka vext-
ina og hægja mjög á verðbólgunni,
til þess að skapa fólkinu í landinu
viðunandi gmndvöll í lífi og starfi.
Þá er ekki síður þörf á að sam-
ræma kaupið, þá ófreskju sem það
er orðið, þegar sumir em á jafnvel
tíföldu kaupi annarra. Það er bág-
borin verkalýðshreyfing sem slíku
óréttlæti hefiir komið á. Þegar fólk
vitkast, sem vonandi verður, þá
munu valdsmenn dagsins í dag fá
harðan dóm fyrir stjómleysi, sem
einkennist af ofstjórn, óstjórn og
öllu þar á milli. Ráðleysi og skiln-
ingsskorti á því sem þessu þjóð-
félagi er nauðsynlegt.
Innflutningurinn er sér kapituli
út af fyrir sig. Á sl. ári fór hann
marga milljarða fram úr útflutn-
ingi, og á þessu ári stefnir í margra
milljarða viðskiptahalla við útlönd.
Og þetta_ er jafnvel talið gott og
blessað. Á sama tíma grenja kaup-
menn og heildsalar um meiri inn-
flutning, á vamingi sem við getum
framleitt hér heima, og gemm.
Hverskonar vitfirringar emm við
íslendingar? Emm við búin að tapa
glómnni? var spurt í útvarpi fyrr í
vetur. Lifum við í fíflaþjóðfélagi?
var fyrirsögn í blaði nú fyrir
skömmu.
Skömmu fyrir jól kom ég inn á
eina velmetna skrifstofu og þegar
viðskiptamálin bámst í tal, þá sagði
forstjórinn: Við emm fífl í dag. Við
eyðum og spennum, sóum og brenn-
um, og hugsum ekki einu sinni til
kvöldsins, hvað þá fram á næsta
dag. Við teljum allt betra, sem frá
útlandinu kemur, bæði fínna og sér
í lagi ódýrara, og fúlsum við inn-
lendri vöru. En hvað er það sem
ræður vömverðinu^ annað en okkar
eigin ákvarðanir. I vömverðinu er
alltof hár skattur til verslunarinnar,
og þá ekki síður til bankanna, þess-
ar einu stofnanir sem græða á ís-
landi í dag. En gróska þeirra, já
hver einasta króna, er komin á einn
og annan hátt frá framleiðslunni í
landinu, sem er mergsogin inn að
beini. Svo er hrópað: Framleiðslan
ber sig ekki. Það er allt á hausnum.
Flytjum bara inn ódýra vöm. Ég
held að þetta þjóðfélag verði að
staldar við og hugleiða málin á
raunsæjan máta, áður en það er
um seinan.
Það segi ég líka. Við verðum að
taka okkur alvarlegt tak, koma
málum okkar svo fyrir að vel fari,
enda er það í raun vandalítið verk
sé skynsemin höfð í fyrirrúmi. Við
þurfum að skilja það, að auk ýmissa
gæða sem þjóðin á, — heitt vatn,
fallvötn, og fleira sem tína má til,
þá er það fyrst og fremst fiskurinn
í sjónum og jarðargróðurinn, sem
stendur undir allri velmegun þjóðar-
innar. Þaðan koma tekjur þjóðfé-
lagsins, og skiptum þeim réttlátlega
Gunnar Gunnarsson
„Vöruverðið er alltof
hátt. Milliliðakostnað-
urinn er þar einn mesti
meinvaldurinn. Banka-
valdið og kaupmanna-
valdið hirða alltof háan
skatt af vörunni, svo
háan að það gengur
glæpi næst, hvað vexti
varðar og álagningu.“
niður, svo fámennir hópar fleyti
ekki tjómann ofan af en skiiji hina
eftir með undanrennuna, eins og
nú virðist áberandi um of.
Ég tel að íslenska þjóðin, folkið
í þessu landi, hafí þörf fyrir það
að líta sér nær, taka sér tak og
hugleiða stöðu sína, hver og einn,
og þjóðfélagsins í heild. Við höfum
um sinn látið reka á reiðanum, ras-
að um ráð fram, og kunnum naum-
lega skil á réttu og röngu. Við höf-
um vaðið áfram í villu og reyk, vímu
— með kröfugerð í fararbroddi,
heimtað allt af öðrum, án þess að
láta af hendi rakna á móti. Við
höfum innleitt frelsi, algjört frelsi,
án þess að gera okkur ljóst að svo
er frelsið mest og bezt, að því fylgi
nokkur höft. Án þeirra leiðir ótak-
markað frelsi brátt til ófrelsis,
ósjálfstæðið. Þetta er eitt af lögmál-
um lífsins. Meðalhófið er það sem
gildir, öfgamar leiða til ófamaðar.
Við höfum vantrú á landinu,
sumir segja að við búum á mörkum
hins byggilega heims, telja allt
betra sem frá útlöndum kemur,
ódýrara og hentugra fyrir okkur
heldur en eigin framleiðsla. Þetta
er mjög alvarlegur hugsunarháttur,
því þetta land er vissulega ekki á
mörkum hins byggilega heims. í
raun og veru er óvíða betra að vera,
kynnum við aðeins að lifa í landinu,
en þar skortir verulega á.
Þetta land er auðugra að nátt-
úrugæðum heldur en mörg önnur.
Við eigum fengsæl fiskimið um-
hverfís iandið, orku í ám og fossum,
jarðvarma meiri en víða annars
staðar, en fyrst og fremst eigum
við þó óspjallað land, ómengað, og
ónumið að ýmsu leyti. Þetta er svo
gott landbúnaðarland, t.d., að hér
er hægt að framleiða landbúnaðar-
vörur fyrir milljónir manna í um-
hverfí ómengaðrar náttúru, sem er
að verða eitt með því dýrmætasta
sem hver þjóð á. Ospillt náttúra í
þessum tæknivædda gjörbyltingar-
heimi verður eins og gullkorn á
sandströnd. Gætum vel að okkur.
Landbúnaðurinn hefur átt mjög
í vök að veijast vegna skammsýni
og skilningsleysis um sinn. Þjóðin
virðist hafa lokað augunum fyrir
gildi hans, og ýmsir hafa leyft sér
að níða hann niður í ræðu og riti,
og talið hann „ómaga", og „dragbít
á hagvöxtinn“, eins og sagt hefur
verið. Jafnvel heilir stjórnmála-
flokkar skilja ekki gildi landbúnaðar
og viss öfl í þjóðfélaginu og ábyrgð-
arlausir skriffinnar, telja þessum
atvinnuvegi allt til miska og gera
hann tortryggilegan í augum neyt-
enda. Slíkt er mjög háskalegt, —
óþjóðholl starfsemi, að rægja
bændastéttina svo sem gert hefur
verið, — egna stétt gegn stétt. —
Látum af slíku, íslendingar, og
stöndum saman um velferð þjóðar-
innar.
Landbúnaðurinn er það fjöregg
þjóðarinnar sem veitt hefur henni
fæði sem klæði, og án landbúnaðar
lifum við alls ekki í þessu landi.
Svo einfalt er það.
Hitt er svo annað mál, að með
ýmsum mannlegum gerðum er svo
komið sem komið er. Landbúnaður-
inn, er mergsoginn, einsog allar
aðrar framleiðslugreinar í landinu,
og svo er hrópað, „þessar greinar
bera sig ekki, lofum þeim að fara
á hausinn." Erum við búin að
gleyma skrifum unga mennta-
mannsins í fyrra, í sambandi við
málefni Lánasjóðs námsmanna,
þegar hann sagði að það væri nær
að leggja niður dauðvona atvinnu-
greinar uppi á Islandi, s.s. sjávarút-
veg og landbúnað, heldur en að
skerða fé Lánasjóðsins.
Að sjálfsögðu var þessari furðu-
smíð svarað, enda þótt hún væri í
rauninni ekki svaraverð, og þessum
grunnhyggna námsmanni bent á,
að væri enginn landbúnaður og
sjávarútvegur á Islandi, þá væri
heldur ekki til Lánasjóður náms-
manna, af þeirri einföldu ástæðu
að allt fé í þeim sjóði, sem og öðr-
um, væri á einn eður annan hátt
komið frá þessum undirstöðuat-
vinnuvegum þjóðarinnar.
Landnemarnir, forfeður okkar,
settust hér að vegna þess fyrst og
fremst, að þeir fundu að hér var
gott undir bú. Hér „draup smjör
af hveiju strái", og búpeningur
gekk sjálfala, svo ekkert þurfti að
heyja í beztu árunum. Fiskur uppi
í landsteinum og allar ár fullar af
matbjörg.
Það eru framleiðslu-atvinnuveg-
imir, landbúnaður, sjávarútvegur
og iðnaður, sem standa undir allri
velmegun á Islandi, þaðan kemur
féð sem við höfum úr að spila. Milli-
liðimir, verslunin og bankarnir og
margvísleg þjónusta, skapa ekki
verðmæti í sjálfu sér, þessar grein-
ar allar lifa á framleiðslunni, og
vandamálið er ofþensla þessara
greina, og sú staðreynd að þær
taka of stóran skerf til sín af hinni
svokölluðu þjóðarköku. Það sjáum
við gleggst á hinni geigvænlegu
fjárfestingu verslunarinnar í
landinu og hinu grimmilega vaxta-
okri í þjóðfélaginu.
Þetta em eins og tvær illkynja
vörtur á þjóðarlíkamanum, sem eru
að sliga allt athafnalíf landsins og
gera þetta þjóðfélag ósjálfbjarga
og vanmegnugt til að takast á við
vandamálin. Það þarf að skera á
þessi kýli, vextina og verslunar-
hallimar, þá mun þjóðin uppskera
laun sín ríkulega og dafna vel.
Hér þarf vaska menn til verka,
sem vilja og geta tekið á kaunun-
um. Það þarf að jafna stöðu fólks
í efnalegu og atvinnulegu tilliti. Við
verðum að kunna fótum okkar for-
ráð og sníða okkur stakk eftir
vexti. Við verðum að horfa lengur
en til líðandi stundar og láta af
þeirri ósvinnu, að eyða fyrst og
afla svo. Þetta þjóðfélag eyðir svo
um efni fram, að nemur viðskipta-
hallanum við útlönd. Hefur enginn
gert sér grein fyrir því, að raun-
verulega þurfum við að lækka kaup-
ið um þá fjárhæð. Ekki láglauna-
fólksíns, þess kaup verður að
hækka, en hálaunafólkið verður að
slaka á klónni. Launamisréttið,
þetta ógurlega skrímsli sem skríður
á þjóðarlíkamanum, verður að
hverfa úr samfélagi okkar. Við
verðum öll að sitja við sama borð,
hvað það snertir.
Mig setti hljóðan, þegar ég heyrði
kröfu Hagkaupsmanna um inn-
flutning á eggjum, og í framhaldi
þess, kröfu bakara um sama. Eru
menn búnir að tapa glórunni, að
láta sér detta slíkt í hug í alvöru.
Það var grátbroslegt að heyra Hag-
kaupsstjórann segja það um daginn,
að mestu og beztu kjarabæturnar
væri innflutningur á ódýrri vöru frá
meginlandinu. Það eru ekki traust-
vekjandi menn sem slá slíku rugli
fram.
Það er vissulega annars þörf,
íslensku efnahagslífi og fólkinu í
landinu til farsældar, heldur en að
flytja inn vaming sem við getum
með góðu móti framleitt hér heima,
á meðan vöruskiptajöfnuðurinn er
svo óhagstæður, sem raun ber vitni.
Það verður að vinna að því nú þeg-
Valdimaría
eftirÁrna Björnsson
Það er vandasamara en margur
hyggur að setja saman söngvabók
svo að lj'öldanum henti. Mun auð-
veldara er að gefa út söngbók handa
afmörkuðum hóp eins og stúdentum,
templurum, róttæklingum, skátum
og ýmsum atvinnuhópum. Þegar öllu
þessu ægir saman, ungum og göml-
um, á árshátíðum, þorrablótum og
ferðalögum, verður þeim einatt ráða-
fátt, sem særður hefur verið til að
stýra §öldasöng. Það reynist ósjald-
an heldur tilbreytingarsnautt og
leiðigjarnt að halda sér við „eitthvað
sem allir kunna". Þá er mikið happ,
ef handhæg og fjölskrúðug söngbók
er í sem flestra höndum.
í söngbók af því tagi þarf að velja
með hliðsjón af fyrmefndum hópum
og mörgum fleiri. Hún verður bæði
að geyma alþekkta söngva og gefa
mönnum færi á að læra sitthvað
nýtt. Samt má hún hvorki vera þykk
né stór um sig. Þess vegna hljóta
einhveijir ætíð að sakna einhvers í
slikri bók.
Af ágætum vasasöngbókum, sem
komið hafa út á síðari árum, má
nefna „Tumma kukka" félags stúd-
enta í íslenskum fræðum. Hún er
rúmlega 200 bls. með yfir 300
söngvum, en nokkur hluti þeirra er
öðru fremur sniðinn fyrir glaðbeitta
skólamenn. Önnur er „Syngjum“,
„Frá áðurnefndu sjón-
armiði hefur lagavalið
tekist harla vel, svo að
þau tækifæri munu fá,
þar sem ekki má f inna
nógu marga viðeigandi
söngva fyrir nokkrar
kvöldstundir, hvort sem
börn eða fullorðnir eiga
íhlut.“
söngbók MFA, með álíka mörgum
söngvum, en 400 bls. og bæði þykk-
ari og stærri í sniði.
Nú hefur Valdimar Ömólfsson
fimleikastjóri, skíðagarpur o.m.fl.
gefið út enn eina ágætisbók með
yfir 400 söngvum á 320 bls. Söngva-
val hans helgast af áratuga reynslu
sem „söngvaleiðtogi" á samkomum
og kvöldvökum, m.a. frá Skíðaskó-
lanum í Kerlingarfjöllum. Hann hef-
ur því mikla forsendu til að þekkja,
hvað átt getur við margvísleg tæki-
færi. Það kemur samt ekki á óvart,
sem segir í formála, að hann hafi
um tveggja ára skeið varið miklum
hluta tómstunda sinna við bókina.
Bókin skiptist í sex kafla:_Ætt-
jarðarljóð og alþýðusöngva (84),
Kerlingaifyallasöngva og vinsæl
kvöldvöku-, dans- og dægurljóð