Morgunblaðið - 09.03.1988, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. MARZ 1988
jóns hjá þessum ágæta framfara-
manni hafí verið hinn besti skóii.
Sigurjón var fljótur að tileinka sér
allt sem leitt gæti til framfara og
gagns, enda sagður vera mjðg bráð-
þroska. Snemma gerðist hann
manna kappasamastur og ber
íþróttaferill hans honum gott vitni
um góða ástundun. Verður síðar
minnst á þann hátt, en fyrst vikið
að starfsferli í grófum dráttum.
Siguijón var verslunarmaður
1902—1915, sjálfstæður kaup-
maður eftir það en 1915 brann stór
hluti miðbæjarins í Reykjavík,
þ. á m. „Vöruhúsið", vefnaðarvöru-
verslun Th. Thorsteinssonar. Hóf
Sigurjón þá verslunarrekstur með
útgerðarvöru í Hafnarstræti 18,
„Verslun Siguijóns Péturssonar".
En 22. júlí 1917 keypti Siguijón
þriðjung af eignum Alafoss í Mos-
fellssveit. Hófst þá sá atvinnurekst-
ur Sigutjóns sem tengst hefur einna
nánast nafni hans síðan. Einar,
bróðir Siguijóns, keypti annan
þriðjung verksmiðjunnar nokkrum
mánuðum síðar.
Alafoss er elsta starfandi ullar-
iðnaðarfyrirtæki landsins og átti
framan af rétt eins og nú við mjög
mikla erfíðleika að etja. Hér var
um atvinnurekstur að ræða sem
ásamt togaraútgerðinni má segja
að hafí verið okkar iðnbylting, þó
hún hafi fyrst náð sér á strik hér
á landi eftir meira en 200 ára þró-
un erlendis. Alafossverksmiðjan var
beint framhald af þeirri tilraun sem
Skúli landfógeti hóf með innrétting-
unum svonefndu rétt upp úr miðri
18. öld. Norður í Þingeyjarsýslu
voru settar upp tóvinnuvélar af
Magnúsi Þórarinssyni á Halldórs-
stöðum í Laxárdal 1883, en það
gekk illa. 1889 var flutt frumvarp
á Alþingi Islendinga varðandi stofn-
un ullarverksmiðju sem ekki náði í
gegn þar eð Alþingi treysti sér ekki
til að taka af skarið með því að
leggja út í þann kostnað fyrir land-
sjóð sem nauðsynlegt var.
Fyrstu áratugimir voru, svo sem
fyrr var neftit, erfiðir í sögu Ála-
foss. Einkum var fjármagn af
skomum skammti sem og allt upp-
byggingarstarf var oft örðugt. Mik-
ill tími fór í að feta sig áfram, eig-
endaskipti vom alltíð en trúlega
hefur vantrúin verið stærsti drag-
bíturinn. Hráefnísöflun var t.d. erf-
ið, samgöngur nær óbreyttar frá
því á landnámsöld. Talsvert var um
það að bændur seldu betri ullina í
verslanir (vömskipti) en létu léle-
gustu uliina af hendi sem kaupmenn
treystu sér ekki að kaupa.
Jafnskjótt og Sigurjón tók við
verksmiðjurekstrinum breytti hann
ýmsu, aðlagaði reksturinn kröfum
tímans, keypti nýjar vélar til vefn-
aðar á fataefnum og dúkum, kom
á fót saumastofu og seldi fram-
leiðsluna í Reykjavík um allt land
undir kjörorðinu: „Álafossföt best“!
Tiltrú landsmanna á ullariðnaði
jókst gríðarlega eftir að Siguijón
Á Álafossi. Gömul mynd.
hóf starf sitt að Álafossi. Hann
keypti ull og borgaði í ullarbandi,
fötum eða teppum. þar var einfald-
asta og jafnframt fmmlegasta
verslun sem til er, vömskipti, sem
báðir höfðu gagn af, bóndinn sem
og iðnrekandinn. Kreppuárin vom
erfíð fyrir mörg fyrirtæki hér á
iandi sem annars staðar. Fróðlegt
er að lesa hvað Siguijón hafði til
málanna að leggja þegar erfíðleik-
amir vom einna verstir:
„Mesti örðugleikinn, sem íslensk-
ur iðnaður á nú að mínu áliti við
að stríða, er skilningsleysi ríkis-
stjómar og Alþingis á því, að iðnað-
urinn er einn af höfuðatvinnuvegum
okkar íslendinga, og að hann þarfn-
ast lögvemdar. Tollalöggjöf vor á
þessu sviði er í hinu mesta ólagi
og er beinlínis til stórtjóns atvinnu-
lífi þjóðarinnar ... 'löggjöf hvers
lands verður að vera í samræmi við
framleiðslukostnað þess eins hér á
landi og annars staðar. Við verðum
að greiða fyrir raforku, gas, vinnu
o.fl. miklu hærra verð hlutfallslega
við framleiðsluna en nokkur önnur
þjóð. Þess vegna er okkur ókleift
að reka hér iðnað, nema tollalög-
gjöf okkar sé látin vera í samræmi
við þennan óumflýjanlega kostnað."
(Viðtal í Vísi 20. júní 1935.)
Og ennfremur: „Hvaða vit er í
því fyrir okkar litla þjóðfélag að
reikna mannorkuna á dag svo mik-
ið minna virði hjer á landi en t.d.
er gjört í Ameríku? ... Á iðnaðinum
hefír Ameríka orðið svo voldugt
land, efnalega . .. Við getum aldrei
neitt hjer á þessu landi, ef við ger-
um okkur sjáifa fátæka." (Ritlingur
Siguijóns Péturssonar: Hvað skeður
1943? Iðjan og gengið, R. 1928.)
Varðandi erfíðleika íslenskra at-
vinnuvega má yfírvega þessi til-
færðu ummæli Siguijóns. Á milli-
stríðsámnum voru að sjálfsögðu
óskir um tollmúra og vemdun inn-
lendrar framleiðslu miklu háværari
en þau sjónarmið sem andstæð
voru: að greiða sem best götu iðn-
vamings sem framleiddur var á
hagkvæmastan hátt, án tillits til
hvar var framleitt. Hitt er svo ann-
að mál að óvíða í Evrópu þarf at-
vinnurekstur að greiða jafnmikið
fyrir nauðsynleg aðföng svo sem
rafmagn og hér. Ef í stað orðsins
„tollalöggjöf‘ væri sett orð eins og
„skattar", „gjöld“ o.s.frv. í þessum
tilfærðu ummælum Siguijóns á lýs-
ing hans vel við ástandið í atvinnu-
rekstri á Islandi í dag. Launakostn-
aður hér á landi verður mun hærri
en þyrfti að vera, vegna launa-
tengdu gjaldanna sem em legio og
því töluverður tími, fyrirhöfn og
fjármunir sem eyðast að óþörfu við
að reikna það út; kostnaður sem
kemur engum að gagni sem betur
væri varið til að efla fyrirtækin og
hækka launin.
Félag íslenskra iðnrekenda var
stofnað 1933 af Siguijóni og nokkr-
um mönnum öðmm. Var hann
formaður 12 fyrstu ár þess og 3
ár að auki í stjóm. Athyglisverð
frásögn er höfð eftir Páli S. Páls-
syni hæstaréttarlögmanni. Einn fé-
lagi iðnrekendafélagsins vildi gjam-
an gefa kost á sér til stjómarsetu.
Páll, sem þá var framkvæmdastjóri
félagsins, ráðlagði honum að færa
þetta í tal við Siguijón. „Þegar Sig-
uijón heyrði óskir félagsmanns stóð
hann léttilega upp af stólnum í
skrifstofu sinni, benti komumanni
brosandi á stólinn og sagði: nGjörðu
svo vel. Hér er sæti mitt. Eg skal
beijast fyrir því að þú verðir kosinn
í minn stað.“ Og hann stóð við orð
sín þá sem endranær." (Mbl. 10.
maí 1955.)
í lifanda lífi varð Siguijon þjóð-
sagnapersóna. Hann naut gríðar-
mikilla vinsælda meðal starfsfólks
síns. Meðan kreppan lagði efna-
hagslíf Vesturlanda í Þymirósar-
svefn var Siguijón ráðsnjall sem
fyrr. „Hann fór á hveiju ári austur
í sveitir og keypti fé á fæti og borg-
aði með fataefni og gami. Þessu
fé lét hann slátra heima á Álafossi
og ketið var saltað í tunnur, sem
hann flutti svo út og seldi í Noregi
og víðar. Þannig aflaði hann rekstr-
arfjár. Alla skapaða hluti reyndi
hann að borga í fatnaði og vörum.
Menn fengu föt í vinnulaun og oft
bætti Sigutjón einum fötum við sem
launauppbót til starfsmanna sinna“
og einnig: „ ... Hann eignaðist vin-
áttu starfsmanna sinna nær undan-
tekningarlaust og sleppti ekki af
þeim hendinni, þótt þeir hættu
vinnu hjá honum, heldur hélt vin-
áttu við þá alla ævi.“ („Álafoss á
tímum S.P.“ eftir Guðjón Hjartar-
son frkvstj., _ pr. í afmælisriti
1896—1981, Álafossfréttir 5. ár,
1. tbl.)
í upphafí þessarar aldar á dögum
Ungmennafélaganna voru íþróttir í
hávegum hafðar. íslenska glíman
átti mikinn hug hjá landsmönnum
og var Siguijón framarlega í þeim
hópi sem lengst náði. „Siguijón var
bjamsterkur maður, ágætur glímu-
maður og vel þjálfaður og auk þess
svo drengilegur andstæðingur að
unun var að keppa við hann. En
hann var svo háll átöku að hann
smaug úr hveiju taki.“ Svo segir
glímufélagi hans, Jóhannes á Borg
(ævis. bls. 121).
Siguijón var glímukappi íslands
á árunum 1910—19, keppti á
Ólympíuleikunum 1908 og 1912,
hlaut fjölmargar viðurkenningar
aðrar fyrir margskonar íþróttir.
Hann gerðist frumheiji að stofnun
íþróttasambands íslands 28. janúar
1912.
Á Álafossi gekkst Siguijón fyrir
sundkennslu og byggði sérstaka
sundlaug í því skyni. Þá voru íþrótt-
ir í hávegum hafðar og voru piltar
„látnir drekka mikið af lýsi. Svo
vom þeir látnir marséra eftir Faðir
vorinu upp á fjall og til baka aft-
ur“, svo sem Steinn Steinarr grein-
ir frá (Við opinn glugga, bls. 19.).
Mörg fræg tilsvör eru eignuð
Siguijóni sem lýsir vel manninum.
Sú saga er sögð af Siguijóni að
eitt sinn er hann var á leið til Dan-
merkur með gamla Gullfossi, festist
skipið í ís úti á Eyrarsundi en þetta
var að vetrarlagi. Siguijón hafði
skauta meðferðis, setti þá undir sig
og skautaði það sem eftir var til
Kaupmannahafnar. Þar var hann
spurður hvaðan hann bæri að. „Ég
er að koma frá Islandi," svaraði
kappinn að bragði.
I slökkvistarfínu við brunann
mikla 1915 er til dálitil frásögn
prentuð af Sigurjóni: „Næst kom
til mín vinur minn, Siguijón Péturs-
son, glímukappi, og gekk nú
slökkvistarfið heldur betur, því að
hann var bæði stór og sterkur og
ekki vantaði áhugann." (Himneskt
er að lifa, endurminningar Sigur-
bjöms Þorkelssonar, II. bd. bls.
265.)
Til er fræg mynd sem teiknuð
var síðar af þessum atburði. Eru
þar mörg andlit sem síðar urðu
þekkt í þjóðlífínu, þ. á m. af Sigur-
jóni.
Hann var mikill áhugamaður um
heilsuvemd og var meðal stofnenda
Náttúrulækningafélags íslands
1938. Um tíma var hann fráhverfur
kjötneyslu og af því tilefni var við-
tal við hann í blöðum á 4. áratugn-
um: „Ekki bragðað kjöt í 16 ár,“
viðtal í Mbl. 23. sept. 1934 og
„Heilsan er dýrmætasta eign
manna, sund í sjó, frosti og krapi,"
viðtal í Mbl. 9. mars 1938 (á fimm-
tugsafmæli Siguijóns.).
Lengi áttu sálarrannsóknir hug
hans allan enda var hann meðstofn-
andi Sálarrannsóknarfélagsins
1918. Vandi landbúnaðarins varð
til að hann hóf sjálfur athuganir
hvað unnt væri að gera í þeim efn-
um. Á 4. áratugnum komu upp al-
varlegar fjárpestir með svonefndu
karakúlkyni sauðfjár, sem flutt var
hingað til lands. Var eðlilegt að
ýmissa ráða væri leitað, meðul
fiindin upp ef kveða mætti sóttir
þessar niður. Mjög dýrar og tíma-
frekar ráðstafanir voru fram-
kvæmdar og þótti að sjálfsögðu
ýmsum nóg um. Var landið girt
þvers og kruss, varðmenn hafðir á
fjöllum til að vama að sauðfé bland-
aðist milli héraða. Síðari tíma fólki
hættir því við að dæma hart þá sem
beittu sér fyrir aðgerðum sem
seinna hefur komið í ljós að hafi
komið ef til vill að litlu eða jafnvel
engu gagni.
Siguijón kvæntist 1914 Sigur-
björgu Ásbjömsdóttur, smiðs í
Reykjavík, Olafssonar. Vom böm
þeirra þau Sigríður húsfreyja í
Borgarfirði og Ásbjörn sem rak
Álafossverksmiðjuna um árabil
ásamt bróður sínum, Pétri efna-
verkfræðingi.
Siguijón dó 3. dag maímánðar
1955.
Guðjón Jensson
Starfsmannafé-
lag Landsbanka
Islands 60 ára
FÉLAG starfsmanna Lands-
banka Islands hélt á mánudag
upp á 60 ára afmæli sitt, en
félagið var stofnað af 27 starfs-
mönnum bankans 7. mars árið
1928. Stjórn FSLÍ heimsótti í
gær útibú bankans í Reykjavík
og fengu félagsmenn gjöf frá
félaginu ( tilefni dagsins. Þá
var viðskiptamönnum bankans
boðið upp á hressingu.
Fréttabréf starfsfólks Lands-
banka íslands var helgað af-
mælinu en það kom út á afmælis-
daginn, Er þar að finna fréttir frá
starfsmönnum víða um land og
viðtöl við fyrrverandi og núver-
andi íormenn. Formaður nú er
Björg Ámadóttir og kemur fram
í viðtali við hana í Fréttabréfínu
að mikil uppbygging hafi farið
fram á síðustu ámm á orlofssvæð-
um Landsbankamanna. Sérstök
fræðslu- og félagsmiðstöð hefur
verið tekin í notkun í Selvík og
búið er að kaupa landspildu í Lóni.
Markmið FSLÍ hefur jafnan
verið að vinna að hagsmunamál-
um starfsmanna og efla þekkingu
þeirra á bankamálum. Hefur fé-
lagið jafnan átt gott samstarf við
stjómendur bankans sem stutt
hafa vel við ýmsa starfsemi þess.
t vor er síðan ráðgert að halda
sérstaka afmælishátfð.
Forsíða Frétta-
bréfs starfsmanna
Landsbanka ís-
lands þar sem rifj-
uð eru upp atriði
úr sögu félagsins.
Morgunblaðið/Emilía
Auðbjörg Helgadóttir (t.h.) tekur við gjöf frá FSLÍ úr hendi Þórunnar Þor-
steinsdóttur trúnaðarmanns.