Morgunblaðið - 01.07.1988, Blaðsíða 43

T Tr'
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. JÚLÍ 1988
48
Selbærinn í Skaftafelli endur-
byg’g’ður af Þjóðnrinjasafninu
Eins og enginn sé heima
Langur tími er liðinn síðan
ákveðið var að gera Selbæinn upp,
10-12 ár. Vinna við verkið hefur
svo staðið yfir með hléum frá þeim
tíma. En stefnt er að því að ljúka
verkinu í sumar og reyna að opna
hann almenningi seinni hluta sum-
ars, að sögn Lilju Ámadóttur, þjóð-
háttafræðings hjá Þjóðminjasafn-
inu, en hún hefur umsjón með verk-
inu. Þeir sem skoða bæinn eiga að
fá á tilfinninguna þegar þeir ganga
inn, að búið sé á bænum en enginn
heima.
Ætlunin er að Þjóðminjasafnið
og Náttúruvemdarráð, sem þjóð-
garðurinn heyrir undir, sjái um
reksturinn sameiginlega. Náttúm-
vemdarráð sæi þá um daglegan
rekstur og vörslu, en Þjóðminja-
saftiið um viðhald. Að sögn Lilju
er áætlað að það kosti um 400
þúsund krónur á ári að reka bæinn.
Heildarkostnaður við endurbygg-
inguna liggur ekki fyrir en nemur
þó alltaf einhveijum milljónum.
Bærinn samanstendur af þrem
húsum. Vestast er hlóðaeldhús, í
miðhúsinu er fjósbaðstofa og aust-
asta húsið er stofuhús. Munir, sem
upphaflega vom á bænum, hafa
verið fluttir þangað frá Byggða-
safninu á Skógum og koffort og
fleiri hlutir sóttir í Landbrotið þar
Ámi Sæberg
Selbærinn, sem Þjóðminjasafnið er að láta gera upp. Stefnt er að því að gestum finnist sem þeir komi inn í bæ, sem búið er í en enginn sé
heima. Verkið er á lokastigi og stefnt er að því að opna bæinn almenningi síðar í sumar.
sveitina, yfír óbrúaðar ár á hestum,
bmgðu upp lifandi myndum af því
lífi, sem var ( Skaftafelli fyrr á öld-
inni.
Jón Einarsson, afi Ragnars, var
mikill smiður og stjómaði smíði
bæjarins, en móðurbróðir Jóns og
nafni, Jón Bjamason, átti hann.
Sóttur var rekaviður og Jón heflaði
hann í gólf og loft en panell í þilin
var fluttur á klökkum frá Vík f
Mýrdal. Því var þannig háttað, að
fyrst þurfti að smíða verkfærin,
áður en eiginleg smíði hófst. Ragn-
ar á mörg þessara verkfæra enn,
auk annarra muna, og hann langar
til að koma upp vísi að minjasafni.
„Fyrsti símstjórinn á íslandi, sem
var norskur, átti leið hér um sveit-
ina þegar verið var að þilja eina
stofuna á bænum og bændur fengu
hann til fundar við sig þar. Þeir
vildu fá síma í byggðina og vom
með hugmyndir um að leggja hann
yfir jökulinn, þar sem þeir vissu að
sandamir gátu verið erfíðir. Þeir
bám upp erindi sitt, en sá norski
sagði okkur þessa sögu inni í stof-
unni, þar sem fundurinn var, og
þegar farið var upp á baðstofuloftið
var ekki lengi að rifjast upp fyrir
honum önnur saga.
Baðstofumenning
„Sigurður Nordai kom hingað í
sveitina 1926 eða 1927 og hélt er-
indi. Hann gisti hér á Hæðum og
flutti erindið hér í baðstofunni fyrir
Innbæinga, Svfnfellinga og Skaft-
fellinga. Ég var þá 12-13 ára og
man að það var þröngt setinn bekk-
urinn. Sigurður líkti mannskepn-
unni við gróðurinn. Hann sagði að
þegar ísöld hafi lokið og jöklar hop-
að hefðu bæði menn og gróður fylgt
eftir og numið land norðar og norð-
ar. Á Islandi vom allar sveitir og
dalir numdir og þannig vildi hann
hafa það, sagði að þannig blómstr-
aði íslensk menning best. Þá þegar
vom uppi hugmyndir um að hag-
kvæmast væri að sem flestir flytt-
ust á suðvesturhomið."
Skaftafell hefur alltaf verið
í þjóðbraut
Þegar út úr bænum var komið
barst talið að starfi Ragnars sem
þjóðgarðsvörður og þær breytingar,
sem orðið hafa f sveitinni á liðnum
ámm. Ragnar sagði, að gjörbreyt-
ing hefði orðið á umferð í Skafta-
fell þegar Jökulsá var brúuð árið
1967. Þá var hægt að komast þang-
að austan frá og Skaftafell verið
endastöð. Með hringveginum jókst
umferðin til muna segir hann, en
jafnframt minnkaði ágangur fólks,
þar sem staðurinn var ekki lengur
endastöð. „Skaftafell hefur þó verið
í þjóðbraut allt frá landnámi. Þeir
sem fóm milli landsQórðunga fóm
héma um á hestum og þeim þurfti
oft að veita mikla fyrirgreiðslu. En
þegar strandferðaskipin komu létti
mikið á því,“ sagði Ragnar.
Hann lætur vel af starfi sínu sem
þjóðgarðsvörður. í fyrstu sá hann
einn um þjóðgarðinn, en þegar kom
fram á 8. áratuginn komu landverð-
ir til starfa. „Ferðafólk hefur ailtaf
gengið vel um enda var tekið hart
á því strax í upphafi," sagði hann.
Með stofnun þjóðgarðsins lagðist
fjárbúskapur nær af innan hans.
Og nú þegar Ragnar hefur látið af
starfi þjóðgarðsvarðar flytja þau frá
Hæðum f nýtt hús, sem þau hafa
byggt í Freysnesi skammt austan
við þjóðgarðinn ásamt dóttur Ragn-
ars og tengdasyni, Önnu Maríu
Ragnarsdóttur og Jóni Benedikts-
syni. Þar era þau að reisa gistihús
og er búið að steypa gmnninn og
gólfplötuna. fbúðarhúsið er komið
upp og er þar gistiaðstaða fyrir
ferðamenn, sem búið er að opna. Á
Hæðum verður aðsetur þjóðgarð-
svarðar.
En er ekki erfitt að flytja frá
þeim stað þar sem þú hefur búið
alla þína tíð? „Það er það vissu-
lega, en eitthvað verður maður að
starfa og ekki er hægt að stunda
búskap hér innan þjóðgarðsins,"
sagði Ragnar að lokum.
STYG
Bærinn skoðaður í fylgd Ragnars Stef-
ánssonar fyrrverandi þjóðgarðsvarðar
í SKAFTAFELLI er nú verið að
leggja lokahönd á endurbygg-
ingu burstabæjar, sem Þjóð-
minjasafnið sér um. Bærinn, sem
heitir Sel og er einn þriggja
Skaftafellsbæja, var byggður
árið 1920. Hann stendur uppi f
hlíðinni vestan við tjaldstæðin f
þjóðgarðinum, austan við bæinn
Hæðir. Þar búa hjónin Ragnar
Stefánsson og Laufey Lárus-
dóttir, en Ragnar hefur búið
þarna alla sína tfð. Sel fór f eyði
1946 og keypti þá Ragnar bæinn.
Skaftafell var gert að þjóðgarði
árið 1967 og má segja að Ragnar
hafi verið þjóðgarðsvörður þar
frá upphafi, þótt hann hafi ekki
fengið formlega skipun fyrr en
1972. Hann lét af því embætti
um sf ðastliðinn áramót og við tók
Stefán Benediktsson, fyrrver-
andi alþingismaður, en hann er
bróðursonur Ragnars. Stefán var
oft á sumrin á Hæðum og svaf
þá stundum á baðstofuloftinu á
Selbænum yfir nautum og hæn-
um. Nú fyrir skömmu sæmdi for-
seti íslands Ragnar riddara-
krossi fyrir störf hans að nátt-
úruverndarmálum. Morgun-
blaðsmenn heimsóttu Ragnar og
Laufey fyrir skömmu og skoðuðu
bæinn í fylgd þeirra
sem þeir vom niðurkomnir. „Það
er mikill ávinningur af menningar-
minjum sem þessum," sagði Lilja,
„enda er þama eina fjósbaðstofan,
sem safnið hefur yfir að ráða".
Mikið helv... er þetta vel
heflað
Ragnar kann margar sögur að
segja af bænum og því lífi sem
hrærðist þar innanhúss og utan.
Þegar komið var út í húsin með
honum var eins og að hverfa ára-
tugi aftur f tímann. Sögur af forfeð-
mm Ragnars og mönnum á leið um
svaraði ekki en fór að stijúka viðinn
í stofunni og sagði svo loks: „Mikið
helv... er þetta vel heflað!" Slíkur
smiður var Jón. Síðan svaraði hann
bændum, að ekki væri hægt að
leggja yfir jökulinn hann væri allur
á hreyfingu og eyddi talinu með
því. Síminn kom svo í sveitina 1929
þegar landsímalfna var lögð frá Vík
í Mýrdal í Homafjörð." Ragnar
Þessi forláta dráttarvél af gerð-
inni Alles Chaimers var send
Ragnari árið 1949 með flugi.
Flogið var með vélina i tveimur
hlutum og lent á Fagurhólsmýri.
Ragnari þykir vænt um gripinn
og hefur jafnvel í hyggju að gera
hann upp.
Morgunblaði8/Ámi Sæberg
Ragnar uppi á baðstofuloftinu þar sem Sigurður Nordal flutti erindi þegar Ragnar
var 12-13 ára gamall. Sigurður sagði þar að íslenskri menningu væri það best ef
allar sveitir landsins héldust f byggð, en þá þegar voru uppi hugmyndir um að
hagkvæmast væri að sem flestir flyttust á suðvesturhornið.
Ámi Sæberg
Laufey og Ragnar í stofunni, þar sem norski símstjórinn dáðist að handverkinu á
þegar hann átti leið um SkaftafeU fyrr á öldinni.