Morgunblaðið - 30.10.1988, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER 1988
Rœtt við
Steingrím
Bjarnason
fisksala
Morgunblaðið/Bjami
SteingTÍmur Bjarnason
Mér hefur
Á árunum í kringum 1950 var
hálfgerður gullgrafastíll á
Reykjavík. Fólk þyrptist þangað
hvaðanæva af landinu og ný hús
risu upp úr kartöflugörðum og
mýrarsundum rétt eins og hendi
væri veifað. Á þessum árum var
byijað að byggja Smáíbúða-
hverflð og Bústaðahverfið, og
Sogamýrin, þar sem áður hafði
verið smábúskapur af ýmsu tagi,
þar varð nú vonarland unga
fólksins. Þar reyndi það að gera
að veruleika skýjaborgir bjart-
sýninnar, sem flestir leggja út í
lífsbaráttuna með. Strætisvagn-
arnir skröngluðust eftir rykug-
um vegi upp úr bænum og á
hveijum áningarstað kölluðu
bílstjórarnir þreytulegri röddu
upp nöfii staðanna, t.d.:
„Kringlumýri, Sogamýri,"
o.s.frv. en Sjómannaskólann bar
við himinn og kartöfluskúrarnir
vörðuðu veginn. Um þetta leyti
voru ung hjón að byggja sér hús
við Sogaveginn. Þau voru bæði
fiedd og uppalin fyrir vestan og
hin vestfirska atorka brann þeim
í blóði þar sem þau stóð við að
steypa og naglhreinsa spýtur
með barnahópinn sinn í kringum
sig. Þarna voru kornin þau
Steingrimur Bjarnason frá Bol-
ungarvik sem seinna varð þekkt-
ur fisksali í Reykjavík og Kristín
Kristjánsdóttir kona hans, en
hún var feedd og uppalin á
Isafirði. Þau voru þá nýlega gift
og „guð hafði blessað þau með
barni ár hvert," eins og guð-
hrætt gamalt fólk sagði hér áður
fyrr og þarna voru þau koinin
til að byggja yfir barnalán sitt.
Eg heimsótti
Steingrím í um-
rætt hús _ fyrir
skömmu. í upp-
hafi var þetta lítið
einlyft hús en
smám saman var
byggt við það á
ýmsa enda og kanta eftir því sem
fjölskyldan stækkaði, og nú er það
orðið þannig að manni dettur helst
í hug það sem segir á einum stað
í Biblíunni: „í húsi föður míns eru
margar vistarverur". Það hefur
heldur ekki veitt af mörgum vistar-
verum því Steingrímur og Kristín
eignuðust saman ellefu böm og
áttu jafnframt áður sína hvora dótt-
urina. Einnig þjuggu foreldrar
Steingríms og systir hans í við-
byggingu við húsið og í bílskúmum
var árum saman fiskbúð, svo ein-
hvemtíma hefur verið „söngur í
Tobbukoti".
Steingrímur hefur fallist á að ég
taki við hann viðtal, þó hann sé
svolítið áhyggjufullur yfir þessari
framvindu mála. Það er þó bót í
máli að við þekkjumst frá gamlli
tíð, ég keypti hjá honum fisk allt
frá bamæsku og veit því af eigin
reynslu hve gott var að versla við
hann og Kristínu konu hans. Þau
tóku vel á móti öllum, ungum sem
gömlum og reyndu að sjá um að
allir væru afgreiddir í röð, hvort
sem þeir voru stórir og potuðu tor-
tryggnir í fiskinn til að athuga hvort
hann væri nú virkilega nýr, eða svo
lágir í loftinu að þeir næðu varla
uppá borðbrúnina.
Steingrímur Bjamason er fæddur
8. apríl frostaveturinn mikla árið
1918, næstyngstur 12 bama þeirra
Bjama Bárðarsonar bónda á Hóli í
Bolungarvík og konu hans Kristínar
Ingimundardóttur. Bjami stundaði
sjó á bátum og kútterum og þurfti
af þeim sökum oft að vera langdvöl-
um frá heimili sínu. „En mamma
var jafnlynd og þrekmikil mann-
eskja þó hún væri smávaxin og hún
lét sig ekki muna um að bæta
skepnuhirðingu við önnur verk sín,
sem þó vom ærin. Hún annaðst
sitt stóra heimili og vann allan fatn-
að sem heimilisfólk þurfti, saumaði
og prjónaði og sinnti svo kúnum
tveimur og 50 kindum þegar pabbi
var á sjó,“ segir Steingrímur. „Við
höfðum líka hænsni í kjallaranum
og ég man enn hve notalegt og
heimilislegt mér fannst að sitja niðri
í kjallara hjá hænsnunum og horfa
á þau kúra sig á prikunum þegar
kvölda tók og hlusta á þau gagga
í ýmsum tóntegundum. Við bjugg-
um á Hóli þar til ég var tíu ára og
þann tíma var ég í slagtogi við
ákveðinn strákahóp sem notaði ekki
sterkari blótsyrði en þremillinn og
ansvítinn. Þegar ég kom svo í skóla
eftir að við fluttum út á Holt þá
var mér strítt á því að ég kynni
ekki að blóta og væri eldrauð-
hærður. Ég ákvað fljótlega að ég
skyldi ekki lengi láta stríða mér á
því að ég kynni ekki að blóta en
hárið varð ég að sitja uppi með.
Mér fór svo stórkostiega fram í
blótsyrðanáminu að skömmu síðar
sagði mamma við mig: „Steingrím-
ur, ég held nú bara að þú sért að
verða orðljótasti strákurinn í allri
BoIungarvík.“
Fyrsta ástín
Ég fékk ekki strangt uppeldi þó
vissulega væri ég áminntur ef þörf
krafði. En ég var latur að læra að
Iesa og því enn stirðlæs þegar ég
kom í skólann. Áður hafði ég þó
verið sendur í stöfunarskóla sem
svo var kallaður. Þar átti ég að
læra að lesa. Það gekk nú svona
og svona með lesturinn. Hins vegar
varð ég þama alvarlega ástfanginn
og það var fyrsta ástin mín. Sú
elskaða var lítil og búttuð budda,
Guðmunda Elíasdóttir sem seinna
varð óperusöngkona. Ég reyndi
mjög að ganga í augun á henni og
vissi varla hvemig ég átti að láta
í því skyni. Kennaranum, Kristjáni
Stefánssyni, blöskraði algerlega
látæði mitt og veitti mér þungar
ákúmr en ekkert dugði. Loks rak
hann mig úr stöfunarskólanum og
þeirri ákvörðun hans varð ekki
hnikað.
Eftir að ég hóf skólagöngu þótti
ég líka fremur ódæll og þar kom
að ég var líka rekinn úr þeim skóla
og varð að hafa það að lesa síðasta
bekk skólans utanskóla. Mér þótti
þetta að vonum slæmt en mér gekk
sæmilega á prófinu. Mömmu þótti
þetta ekki síður slæmt en mér.
Sveinn Halldórsson hét skólstjórinn
minn og þó ég hafi vafalaust verið
honum erfiður þá veit ég að honum
var alltaf vel til mín og mér var
hlýtt til hans líka. Þegar hann var
áttræður þá sendi ég honum vísur
við lag Jenna Jóns, „Þú birtist mér
í draumi..."
Eg minnist þín í vöku sem voldugt ævintýr
er velgdir mér ósjaldan undir uggum
En ávöxtur þíns erfiðis var oft á tíðum rýr
á útlqálka í hríðarbyl og skruggum
Ég minnist kennslustunda, þú hafðir máski
hátt
þvi hugur þinn og hjarta fylgdu máli
þú vissirjú að eskimóar átu og gleyptu hrátt
þú eldaðir vom mat á lífsins báli
Ég minnist þín í dag eins og dagsins ævintýr
ég doka við og pára þessa kveðju
þú áttræður ert orðinn og ertu samt sem nýr
í alheimsmengun, for og drulluleðju
Ég minnist þín með þakklæti, þessu trúa
mátt
er þögul minning hvarma mína bleytir
Mínar bestu óskir þær bergmáli nú hátt
í bænum sem að hlýju og skjól þér veitir
Það var lítið um skemmtanir
þegar ég var barn í Bolungarvík.
Eftir hver jól kom þó Hjálpræðis-
herinn á Isafirði með jólatré til
Bolungarvíkur og hélt þar jóla-
skemmtun. Öll böm fóru á þetta
jólatré og maður hlakkaði til allt
árið að fá að ganga í krinjgum tréð
og syngja fram á kvöld. I bíó kom
ég ekki fyrr en ég fór til ísafjarðar
til að stunda sjó, þá kominn yfir
fermingu. Ég réði mig fjórtán ára
sem hjálparkokk á togara sem
Bárður bróðir minn var stýrimaður
á. Við vomm aðeins tveir bræður
sem komust til fullorðinsára. Ég er
heitinn eftir bróður mínum sem lést
í bamæsku en hann bar nafn
Steingríms Thorsteinssonar, sem
ásamt Matthíasi Jochumsyni og
Kristjáni fjallaskáldi var í miklu
afhaldi hjá mömmu. Hún hafði allt-
af ljóð Steingríms á náttborðinu
sínu. Bárð bróður minn missti ég
árið 1943. Þá var ég á Neskaupstað
á skipi sem var að búa sig undir
að sigla út með fisk. Ég var niðri
í lest að ganga frá fiskinum þegar
ég fékk skilaboðin. Þau slógu mig
andskoti illa. Ég varð að fara uppúr
lestinni og inn í lúgar til þess að
orga og fá útrás á tilfinningunum.
Berdreymni bjargaði föður
mínum
Ég hafði misst systur þegar ég
var sjö ára gamall en var of ungur
til að skynja þann harmleik. Ég
man að ég var miklu fremur talsvert
montinn af því að allra augu
beindust að fjölskyldu minni.
Daginn sem systír mín var jörðuð
var ég í nýjum fötum sem mamma
hafði saumað á mig úr álafossklæði,
og á þeim var gul stjama. Eftir
jarðarförina var ég sendur í bakarí
eftir kökum fyrir gesti og ég man
enn hvað ég var montinn.
Berdreymni föður míns kom í veg
fyrir að ég yrði snemma föðurlaus.
Svoleiðis var að hann hafði eitt sinn
verið á suðurlandsvertíð og var að
fara heim. Hann hafði fengið far
með bát þar sem kunningi hans var
vélstjóri. Hann hafði þegar borið
dótið sitt um borð og svaf í bátnum
eina nótt. Um nóttina dreymir hann
að faðir hans kemur til hans og
segir: „Þú átt ekki að fara með
þess bát vestur Bjami, þú átt að
fara með hinum bátnum," en það
var annar bátur að fara vestur
daginn eftir. Faðir minn lét ekki
pabba sinn koma til sín erindisleysu.
Hann tók pokann sinn í land um
morguninn og bar einhveiju víð og
fór svo með hinum bátnum vestur
og komst þangað heill á húfi en
báturinn sem hann hafði ætlað með
lagði af stað vestur en kom aldrei
fram.
Fyrstu vertíðina mína var ég á
bát sem hét Elliði og hann átti
pabbi og tveir menn aðrir. Annar
þeirra var kallaður Mangi Hrafn
og ég man að ég bar stundum á
móti honum bala þegar búið var
að beita. Þetta var langt og þungt
að bera fannst mér en þá sagði
þessi Mangi Hrafn: „Þú átt að fara
að drekka og reykja strákur svo
þér fari að fara fram.“ Og hann
vitnaði í einhvem strák inn á Djúpi,
þennan bölvaða væskil fram eftir
öllu. En þegar hann fór að drekka
og reykja þá var eins og sett hefði
verið í hann vítamínsprauta. Ég lét
mér þetta þó ekki að kenningu
verða í það skiptið. Seinna átti ég
svo eftir að bera hvort tveggja við,
enda var ég í mörg ár á sjónum,
ýmist á bátum eða togurum og
barst leikurinn víða. Eitt sinn á
stríðsárunum var ég á togara í
erlendri höfn og missti þar af
skipinu. Menn þar ytra voru ekkert
að láta þá menn ganga lausa sem
ekki gátu gert viðhlítandi skil á sér
og þess vegna var mér stungið í
fangelsi. Þar beið ég eftir hentugu
fari heim. Svo var það einn daginn
að fangavörðurinn sagði mér að nú
kæmist ég heim daginn eftir því
íslenskt skip væri í höfninni. Þar
var kominn togarinn Jarlinn. Mig
setti hljóðan því skömmu áður hafði
mig dreymt að ég var staddur úti
á lygnum sjó á þessu sama skipi.
Þá dynur allt i einu yfir okkur mikil
kúlnahríð svo við fæmm okkur úr
brúnni og fömm að bisa við að
koma út lífbát. Þá sé ég kafbát
rétt við skipið og í sama bili dynur
á okkur ný kúlnahríð og ég vakna.
Fangavörðurinn sagði mér að það
færi einnig annað skip til íslands
nokkm seinna og mætti ég ráða á
hvað skip ég færi. Ég fór heim með
Jarlinum og komst heill í höfn. En
þegar ég var farinn af skipinu þá
hélt það áfram ferð sinn en í þeirri
ferð fórst það.
Öðm sinni dreymdi mig draum
sem mér þótti heldur feigðarlegur.
Mér þótti kunningi minn, Herbert
að nafni, sem þá hafði fyrir skömmu
farist á sjó, koma til mín og biðja
mig að fylgja sér. Ég tregðaðist við
sagðist þurfa að fara heim og
kveðja en Herbert sagðist þá mundu
bíða mín. Ég hafði um þetta leyti
nýskeð fengið tilboð um að ráða
mig á skip frá ísafirði en hafði
ekki gefið ákveðið svar. Mér varð
illa við þennan draum. Ég sagði
hann mömmu en hún gerði lítið úr
og sagði: „Þú ferð ekki fyrr en þú
átt að fara.“ Við þetta varð mér
hughægra þar til ég hitti konu eina
úr þorpinu inn í Einarsbúð og hún
sagði við mig: „Ertu búinn að ráða
þig til sjós,“ en ég sagðist ekki
vera búinn að því. „Mig var nú að
dreyma þig fremur illa,“ segir
hún.„Þú varst í sjófötum sem mig
hefur áður dreymt tvo menn í og
þeir fórust báðir skömmu seinna."
Ekki varð þetta til að bæta líðan
mína en ég ákvað þó að ráða mig
á skipið. Ekki tók svo betra við
þegar ég fór að kveðja tvo vini
mína og spilafélaga og móður
þeirra. Þá sagði hún við mig:
„Anskoti leggst þessi ferð þín
eitthvað illa í mig.“ Þá var ég alveg
gáttaður á þessu öllu saman.
Báturinn sem ég hafði þá ráðið mig
á kom svo að sækja mig um kvöldið
og þegar ég fór þá leit ég á Víkina
eins og ég væri að sjá hana í síðasta
sinn. Það fór hins vegar svo að það
kom ekkert illt fyrir mig í þessari
ferð nema það að ég skar mig í
höndina en það fór þó allt betur en
á horfðist. Þama var því ljótur