Morgunblaðið - 01.08.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 1991
Sannleikurínn um lyfjamálin
eftir Sighvat
Björgvinsson
Umræður um lyfjakostnað í
kjölfar reglugerðar um greiðslu
almannatrygginga á lyíjakostnaði,
sem ég setti í júní 1991 og gildi
tók þ. 1. júlí sl., hafa verið úr hófi
fram. Umræðan er öll á fullyrðing-
arstiginu. Étur þar hver upp eftir
öðrum rangar fullyrðingar um
áhrif og tilgang þessara aðgerða.
Jafnvel er gengið svo langt að for-
ystumenn, sem eiga að vita betur,
fullyrða að þessar aðgerir raski
öllu velferðarkerfi landsmanna án
þess þó að geta fundið þeim stóru
orðum stað í öðru en með því að
vitna í sjálfa sig og hver í annan.
Hvers vegna var reglu-
gerðin sett?
Astæðan fyrir setningu um-
ræddrar reglugerðar er einföld.
Fyrrverandi ríkisstjóm lagði fyrir
Alþingi og fékk samþykkta tillögu
í fjárlögum um a(j lyfjaútgjöld
sjúkratrygginga yrðu lækkuð á
árinu 1991 um 500 milljónir króna.
Þegar ég kom í ráðuneytið var
það eitt af minum fyrstu verkum
að kalla eftir upplýsingum um
hvernig útgjaldamál viðfangsefna
á vegum ráðuneytisins stæðu. Kom
þá m.a. í ljós að útgjöld sjúkra-
trygginga stefndu í 500-700 millj-
ónir króna umfram það sem heimil-
að var að greiða í fjárlögum.
Mitt næsta verk var að kalla
eftir upplýsingum um hvað undir-
búið hefði verið í ráðuneytinu til
þess að lækka lyfjakostnaðinn eins
og fyrir er mælt í fjárlögum. Svar-
ið við þeirri spumingu var stutt.
Að frátöldu fmmvarpi til laga um
lyfjadreifingu og fmmvarpi til ly-
fjalaga, sem fv. ráðherra hafði lagt
fram á Alþingi 5 dögum fyrir þing-
lausnir í vor og ekki var samstaða
um, hafði ekkert verið aðhafst.
Ýmsar hugmyndir vom til í skúff-
um í ráðuneytinu, en engar ákvarð-
anir höfðu verið teknar eða undir-
búnar.
Við þessar aðstæður var um
tvennt að ræða: Annars vegar að
gera tillögu um erlent lán að fjár-
hæð 500-700 milljónir króna til
þess að greiða lyíjareikning lands-
manna. Hin leiðin var að draga
úr þessum kostnaði með tafarlaus-
um aðgerðum, sem fv. ríkisstjóm
átti að gera en gerði ekki. Svigr-
úmið til aðgerða takmarkaðist af
því að ráðstafanimar urðu að
gmndvallast á óbreyttum lögum.
Þess vegna kom ekki til greina að
grípa til aðgerða s.s. eins og endur-
skipulagningar lyfsölunnar og end-
urskoðunar á álagningarmálum
lyfsala, sem ekki verður gert nema
með lagabreytingu.
Slíkar lagabreytingar verða
gerðar, en þær verða að bíða þar
til þing kemur saman í haust.
Óheyrilegur kostnaður
við lyfjaneyslu
Við undirbúning reglugerðar-
innar var skoðuð lyfjaneysla ís-
lendinga og lyfjaverð á íslandi.
Margt athyglisvert kemur í Ijós við
þá skoðun. Umhugsunarvert er að
lyfjaútgjöld á einstakling em næst-
um því tvöfalt hærri á íslandi en
á öðmm Norðurlöndum. Ástæð-
urnar fyrir þessu em ýmsar:
— Lyf em dýr á íslandi og
álagning hærri en í nálægum lönd-
um.
— Áberandi er að á íslandi em
nýjustu og dýmstu lyfin hlutfalls-
lega meira notuð en ódýrari, sem
geta gert sama gagn.
— Sýklalyfjanotkun á íslandi er
mjög mikil. Sýklalyfjaát íslendinga
við öll möguleg og ómöguleg tæki-
færi er meira en góðu hófi gegnir.
— Almennt er vitað og viður-
kennt að manneldisstefna er ekki
í hávegum höfð. Alltof algengt er
að lyfja sé neytt í stað þess að
menn taki upp hollara mataræði
eða breyttan lífsstíl. Í þessu sam-
bandi má geta þess að í viðræðum
við lyfjahóp heilbrigðisráðuneytis-
ins hefur m.a.s. verið gengið svo
langt af „ábyrgum" aðilum að telja
óhjákvæmilegt að landsmenn neyti
dýrra lyfja eins og róandi lyfja,
svefnlyfja og dýrra magalyija sem
viðbrögð við streitu og þreytu
vegna vinnuálags! Er full ástæða
til að lesendur þessarar greinar
hugleiði hvort það sé rétt stefna
að bregðast við sjálfskaparvítum
af þessu tagi með neyslu lyfja á
kostnað samfélagsins.
— Þá er alkunna að oft og tíðum
verða verulegir afgangar eftir af
lyfjum hjá fólki, ýmist vegna þess
að ávísað er meira magni en neyta
skal eða að fólk lýkur ekki við lyfja-
skammtinn sinn. Þessum lyfjum
er svo hent. Ekki er vafi á að þama
fara verðmæti fyrir hundruð millj-
óna í súginn.
— Þá gerist það einnig að full-
frískt fólk fer fram á og fær ávís-
að dýrum lyfjum til vonar og vara
ef eitthvað skyldi henda t.d. eins
og í sólarlandaferðum. Þarf svo
ekki á lyfjunum að halda, sem fara
beint í ruslakörfuna. Slík „sólar-
landaapótek“ gátu hæglega kostað
ríkissjóð 15.000-25.000 krónur.
Sum ofangreindra vandamála
verða ekki leyst nema með breyt-
ingum á lögum. Önnur er hægt
að takast á við á grundvelli
óbreyttra laga. Það var gert með
setningu reglugerðarinnar.
Markmið reglugerðarinnar er ekki
aðeins að lækka útgjöld sjúkra-
trygginga vegna lyíjakostnaðar
heldur jafnframt að draga úr heild-
arkostnaði við lyf á íslandi með
því að draga úr óþörfum lyíjagjöf-
um, draga úr ofneyslu sýklalyfja,
upplýsa um raunkostnað lyfja í því
skyni að í meira mæli yrðu notuð
ódýr lyf en dýr, ef bæði gerðu
sama gagn, og vekja kostnaðarvit-
und heilbrigðisstétta og almenn-
ings. Lyf eru verðmæti, sem kosta
mikla peninga og menn verða að
umgangast lyfin sem verðmæti í
meira mæli en menn hafa gert.
Öryggisnet fyrir aldraða
Alveg frá upphafi var ráð fyrir
því gert að áhrifín af lyijareglu-
gerðinni kæmu sem minnst fram
gagnvart öldruðu fólki, öryrkjum
og þeim sem við langvinnna sjúk-
dóma eiga að stríða. Á málefnum
aldraða fólksins var tekið sérstak-
lega með eftirfarandi hætti:
Fastagjald fyrir lyf á svokölluð-
um bestukaupalista var lækkað úr
kr. 170 í kr. 150 fyrir elli- og ör-
orkulífeyrisþega. Jafnframt var
lyfjum fjölgað á bestukaupalista.
Fyrir öll þessi lyf borgar gamla
fólkið ekki nema kr. 150, ríkissjóð-
ur borgar afganginn. Fastagjald á
öðrum lyfjum fyrir elli- og örorku-
lífeyrisþega var hækkað úr kr. 230
í kr. 250.
Sett voru ákvæði í 4. gr. reglu-
gerðarinnar, sem tryggja að hægt
er að losa fólk algerlega við lyfja-
kostnað, ef um er að ræða alvar-
lega sjúkdóma eða síendurteknar
sýkingar.
Ákveðið var að beita af fyllstu
velvild ákvæðum almannatrygg-
ingalaga um sérstakar heimildar-
bætur til gamals fólks vegna lyfj a-
kostnaðar og fleira, sem geta num-
ið allt að kr. 7.000 á mánuði.
Með tilvísun í 4. gr. reglugerðar-
innar getur Tryggingastofnun
ríkisins veitt undanþágu um
greiðsluþátttöku sjúklings í öllum
þeim tilvikum þar sem um er að
ræða verulegan lyfjakostnað, hvort
sem um er að ræða sýklalyf, sem
ekki eru greidd af sjúkratrygging-
um, eða önnur lyf sem að hluta
til eru greidd af tryggingunum.
Þessi ákvæði hafa verið nýtt og
sú reynsla sem við höfum og þær
upplýsingar sem við höfum fengið
um vandamál í því sambandi eru
í engu samræmi við þær stóryrtu
yfirlýsingar sem hver étur upp eft-
ir öðrum um áhrif þessarar reglu-
gerðar.
Upplýsingar í stað upphrópana
í moldviðri því, sem þyrlað hefur
verið upp, gætir mjög alvarlegs
misskilnings. Margir þeirra, sem
um hafa fjallað og hæst hefur lát-
ið í, hafa sannarlega ekki unnið
heimavinnuna sína — þ.e.a.s. hafa
ekki lesið reglugerðina og vita
ekki um hvað hún fjallar. Verð-
mætustu ábendingarnar, sem
leggja grundvöll að breytingum
sem gera þarf á reglugerðinni,
hafa komið frá læknum og lyfja-
fræðingum. Út úr öllum upphróp-
unum og fullyrðingunum hefur
afskaplega lítið komið af ábending-
um eða efnislegum athugasemd-
um. Einmitt þess vegna hefur sam-
starfshópur heilbrigðisráðuneytis-
ins um lyfjamál farið þess formlega
á leit við ASÍ og BSRB og þau
verkalýðsfélög sem sérstaklega
hafa auglýst að þau tækju á móti
umkvörtunum almennings vegna
lyfjamála, að þessir aðilar skrái
hjá sér umkvörtunarefnin, athuga-
semdir og ábendingar sem fólk
kemur á framfæri svo hægt sér
að skoða ábendingar og takast á
við vandamálin, ef einhver eru.
Vonandi verður þessi ósk til þess
að hægt sé að ræða málið á efnis-
legum grundvelli, en ekki með
úpphrópunum.
Misskilningurinn um
lyfjaskírteinin
Einn alvarlegasti misskilningur-
inn í umræðunni varðar lyfjaskír-
teinin svokölluðu. Þúsundir um-
sókna um lyfjaskírteini hafa borist
Tryggingastofnun ríkisins og í
umfjölluninni um þær umsóknir
virðist sem fólki hafí orðið það á
Sighvatur Björgvinsson
„Eina ráðið til að varð-
veita velferðarsamfé-
lagið er að menn bregð-
ist núna við útgjalda-
vanda ríkisins og geri
það með þeim hætti að
reynt sé að verja þá sem
við kröppust kjörin
búa.“
í messunni að halda, af því að það
veit ekki betur, að allir þeir sem
eru að bíða eftir lyfjaskírteinum
séu að bíða eftir því, að með þeim
hætti verði af létt umtalsverðum
útgjöldum og nefna menn gjaman
tugþúsundir króna í því sambandi.
Þetta er alger fírra.
Öll lyf við sykursýki, dreyra-
sýki, flogaveiki, krabbameini,
parkinsonssjúkdómi og gláku eru
greidd að fullu úr ríkissjóði. Sjúkl-
ingur greiðir ekkert fyrir þessi lyf.
Þar þarfnast hann engra lyfjaskír-
teina.
Fyrir þorra annarra lyfja á sjúkl-
ingur að greiða fastagjald, sem er
annað hvort kr. 150 eða kr. 250
fyrir elli- og örorkulífeyrisþega, og
kr. 500 eða kr. 850 fyrir aðra.
Sjúkratryggingamar greiða allan
annan kostnað við þessi lyf.
Flest lyfjaskírteinin fjalla ein-
vörðungu um að ríkið taki á sig
að greiða fastagjald sjúklings fyrir
lyf til viðbótar við þann kostnað
sem sjúkratryggingar greiða þá
þegar. Flest lyfjaskírteinin fjalla
einvörðungu um að elli- og örorkul-
ífeyrisþegar losni við að greiða kr.
150 eða kr. 250 fyrir lyfjaskammt-
inn og aðrir kr. 500 eða kr. 850
fyrir lyíjaskammtinn. Ríkið greiðir
hvort eð er allan annan kostnað
við lyfín. Að ræða um tugþúsundir
í útgjöld fyrir fólkið í þessu sam-
bandi er víðsfjarri raunveruleikan-
um. Þannig tala aðeins þeir sem
ekki hafa lesið sér til og ekkert
vita, en era því stóryrtari sem vitn-
eskjan er minni.
Það er eingöngu í þeim tilvikum
þar sem sjúkratryggingar taka
engan þátt í lyfjakostnaði, sem
lyfjaskírteini skiptir einhveijum
umtalsverðum fjárhæðum. Þau lyf,
sem þar eiga hlut að máli, eru nær
eingöngu sýklalyf; fyrst og fremst
dýru sýklalyfin þar sem umtals-
verðir fjármunir geta verið í húfi
fyrir einstaklinginn eftir því hvort
hann hefur lyfjakort eða ekki. Sá
hópur sjúklinga, sem hér um ræð-
ir, er þó ekki nema lítið brot af
þeim hópi sem nýtur lyfjaskírteina.
Sem dæmi um stærðarhlutföll í
þessu sambandi vil ég nefna, að
fólk 67 ára og eldra er aðeins tal-
ið vera um 16% þeirra sem sýkla-
lyfja neyta. Þetta gamla fólk getur
fengið sýklalyfín greidd af trygg-
ingnnum, ef um endurteknar sýk-
ingar er að ræða eða nauðsyn er
talin á dýrri sýklalyfjameðferð.
Gamalt fólk hefur fengið slíka af-
greiðslu, en fjöldi þeirra, sem þarf
á henni að halda, er í engu sam-
ræmi við yfirlýsingaherferðina í
blöðunum.
SKOUTSALA
Skóverslun Þórðar
Laugavegi41,
sími 13570.
Borgarnesi
Brákarbraut 3,
sími 93-71904.
Kirkjustræti 8,
sími 14181.
Um barnafólk og aðra
Annar hópur sjúklinga, sem
mjög hefur verið hampað í yfírlýs-
ingaherferðinni, er ungböm sem
eiga við þrálátar sýkingar að etja
svo sem eyrnabólgu. Það er fullyrt
að lyijareglugerðin íþyngi þessu
fólki. Þessum fullyrðingum er veif-
að sem „stóra sannleik" þrátt fyrir
að þráfaldlega sé búið að upplýsa:
— Að flest öll lyf, sem hér um
ræðir, kosti minna en kr. 850
skammturinn.
— Að reglugerðin geri sérstak-
lega ráð fyrir því að hægt sé að
fá undanþágu frá greiðsluskyldu
fyrir þessi tilvik, ef um þann kostn-
að er að ræða við sýklalyfjameð-
ferðina að foreldrar sjái ástæðu til
þess að fara þess á leit að ríkið
borgi allan kostnaðinn. Sama máli
gegnir um aðra þá, sem yfirlýs-
ingaherferðin hefur tekið til, s.s.
eins og fólk sem berst við þrálátar
sýkingar eða bíður eftir aðgerð við
smitsjúkdómum. Reglugerðin tek-
ur sérstaklega á vandamálum
þessa fólks og skv. henni hefur það
rétt á að fá slíkan lyíjakostnað að
fullu greiddan af sjúkratrygging-
um.
Breytingar í aðsigi
Þegar þetta er ritað eru í undir-
búningi nokkrar breytingar á
reglugerðinni. Flestar eru þær til
komnar vegna ábendinga frá lyfja-
fræðingum og læknum, en margir
þeirra hafa sent ráðuneyti athuga-
semdir og ábendingar studdar efn-
islegum rökum og hávaðalaust og
það eru þessar ábendingar, sem
komið hafa okkur að gagni. Þegar
hinir yfírlýsingaglöðu og stóryrtu
andmælendur hafa verið beðnir um
að gera efnislega grein fyrir máli
sínu með rökstuddum ábendingum,
hafa menn gripið í tómt. Unnt
hefur verið að bregðast við ýmsum
vandkvæðum án breytinga á reglu-
gerðinni vegna þess hve 4. grein
hennar um undanþágumöguleika
frá greiðsluskyldu sjúklings vegna
lyfjakostnaðar er rúm. Þannig hef-
ur t.d. verið hægt að undanþiggja
krabbameinssjúklinga greiðslu-
skyldu á öllum lyfjum þ. á m.
sýklalyfjum og öðram lyfjum, sem
þeir þurfa að nota, og sama máli
gegnir um þá sem þjást af alvarleg-
um nýrnasjúkdómum og hafa misst
mótstöðuþrek við smitsjúkdómum.
Mál þessara einstaklinga hafa ver-
ið leyst og er hægt að leysa án
breytinga á reglugerðinni. Þær
breytingar, sem undirbúnar hafa
verið og hafa sennilega verið
kynntar þegar þessi grein kemur
fyrir almenningssjónir, varða aðra
þætti málsins.
Lyfjum hefur verið íjölgað á
bestukaupalista. Tiltekin lyf vegna
krabbameinsmeðferðar og lyf, sem
í undantekingartilvikum era notuð
við sykursýki, hafa verið tekin inn
á lista yfir lyf sem sjúkratrygging-
ar greiða að fullu og nokkur lyf,
sem áður var gert ráð fyrir að
sjúklingar greiddu að fullu, hafa
verið tekin inn á lista yfír lyf, sem
sjúklingur greiðir aðeins fastagjald
fyrir. Af þeim lyfjum má t.d. nefna
tvö lyf, sem era algeng í notkun
hjá eldra fólki og tilheyra al-
mennri læknismeðferð hjá því. Þá
eru einnig tekin inn á þennan lista
hjartalyf, sem vinna að lækkun
blóðþrýstings, lyf gegn þarmabólg-
um og svo neflyf, sem eru gefin
gegn ofnæmi, og er það sennilega
stærsti lyfjaflokkurinn sem flyst
nú úr þeim hópi Lyfja, sem sjúkling-
ur greiddi að fullu yfir í þann hóp
lyfja sem sjúklingur greiðir aðeins
fastagjald fyrir.
Allar þessar breytingar á reglu-
gerðinni teljast til lagfæringa.
Þetta eru breytingar, sem gerðar
eru samkvæmt rökstuddum ábend-
ingum, og er í all flestum tilvikum
um að ræða minniháttar lagfær-
ingar og leiðréttingar. Onnur
vandamál hefur tekist að leysa á
grundvelli reglugerðarinnar sjálfr-
ar vegna þeirra undanþáguákvæða
sem þar eru.
Hrun velferðarkerfisins?
Stórkarlalegasta fullyrðingin,
sem sett hefur verið fram í umræð-