Morgunblaðið - 05.09.1991, Blaðsíða 10

- JVlÖRGÍJNBLAÐIÐ :F1MMÍÚÍ)Á&IIR'LsE£TÉMBÉK í^91.
10
Hver greiðir
kostnaðinn?
Fyrri grein
eftir Gylfa Þ. Gíslason
i.
Þeir, sem mælt hafa með því,
að greitt verði gjald fyrir verðmæt-
ar veiðiheimildir í fiskveiðilögsögu
þjóðarinnar, hafa frá upphafi hald-
ið því fram, að fiskveiðiflotinn
væri stór. Og ein rök þeirra fyrir
slíku veiðigjaldi hafa einmitt verið,
að það væri hagkvæmasta leiðin
til þess að stuðla að minnkun flot-
ans, með því móti ætti minnkun
hans sér stað samkvæmt reglum
markaðsbúskapar, en ekki mið-
stýringar stjórnvalda. Því var lengi
vel haldið fram af ýmsum, sem
töldu sig forsvarsmenn sjávarút-
vegsins, að það væri rangt, að fisk-
veiðiflotinn væri orðinn of stór,
og mætti nefna mörg dæmi um
það. Nú virðast hins vegar allir
orðnir sammáia um, að fiskveiði-
flotinn sé of stór, meira að segja
alltof stór. Skiptar skoðanir geta
að sjálfsögðu verið um það leng-
ur, að undanfarin ár hefði mátt
veiða leyfðan afla með mun minni
flota en haldið hefur til veiða. í
því, sem hér fer á eftir, skal miðað
við, að tveir þriðju hlutar flotans
hefðu getað veitt þann afla, sem
veiddur hefur verið undanfarin ár,
eða m.ö.o. að flotinn hafi verið
þriðjungi of stór. Sérfróðir menn
munu eflaust telja, að sú tilgáta
sé mjög varleg.
Mér er hins vegar mjög til efs,
að menn geri sér almennt ljóst,
hvað það kostar þjóðarbúið árlega,
að fiskveiðamar séu stundaðar
með flota, sem er þriðjungi of stór.
Þjóðhagsstofnun safnar árlega
skýrslum um tekjur og gjöld físki-
skipaflotans. í fyrra eða á árinu
1990 voru tekjumar um 50 millj-
arðar króna. Helztu gjaldliðirnir
vora auðvitað laun, vextir og af-
skriftir. En um það bil þriðjungur
teknanna fór til þess að greiða
ýmsan svonefndan breytilegan
kostnað, sem breytist með breyttu
úthaldi, olíu, veiðarfæri, viðhald,
ís, beitu, frystikostnað, löndunar-
kostnað o.s.frv. í fyrra voru þessir
kostnaðarliðir sem hér segir:
Olía 3,9 milljarðar kr.
Veiðarfæri 2,7 milljarðarkr.
Viðhald 3,9 milljarðar kr.
Annar breytil. kostnaður
ca. 7,0 milljarðar kr.
Samtals 17,5 milljarðarkr.
Hér er um háar tölur að ræða.
Þær lækka eflaust ekki í sama
hlutfalli og minnkun flotans. En
þær hljóta að lækka mjög veru-
lega. Ef farið er varlega í sakirnar
og gert ráð fyrir, að þær lækki
um fjórðung við minnkun flotans
um þriðjung, hefðu útgjöld til
þessa kostnaðar getað orðið 4,4
milljörðum króna lægri en þau
urðu.
Líta má á vandamálið varðandi
hinn of stóra flota frá öðru sjón-
armiði. Þjóðhagsstofnun metur
árlega þjóðarauð íslendinga sam-
kvæmt vissum reglum. Sam-
kvæmt því var fískiskipaflotinn í
fyrra talinn um 60 milljarða kr.
virði. Vátryggingarverð hans var
í árslok rúmlega 70 milljarðar kr.
A.m.k. þriðjungur þessa flota er
ekki nauðsynlegur til þess að veiða
þann físk, sem veiddur var og
veiða má án þess að stofna fiski-
stofnunum í hættu. Frá þjóðhags-
legu sjónarmiði er þriðjungur af
því Ijármagni, sem bundið er í
fiskiskipaflotanum, óþörf ijárfest-
ing. Frá sjónarmiði þjóðarheildar-
innar er þriðjungur af fiskiskipa-
flotanum því einskis virði. Hann
er óþarfur til þess að veiða þann
afla, sem veiða má. Þar hefur ver-
ið um að ræða ranga íjárfestingu
Merktu við þennan lista svo þú gleymir engu
□ Skólatöskur
□ Skjalatöskur
□ Leikskólatöskur
□ Pennaveski
□ Skrifundirlegg
□ Stílabœkur
□ Reikningsbœkur
□ Glósubœkur
□ Hringbœkur
□ Laus blöö
□ Fönablöö
□ Skýrslublokkir
□ Millimetrablokkir
□ Vélritunarpappír
□ Skrifblokkir
□ Minnisblokkir
□ Klemmuspjöld
□ Plastmöppur
□ Plastumslög
□ Blekpennar
□ Kúlupennar
□ Kúlutússpennar
□ Filttússpennar
□ Glœrupennar
□ Áherslupennar
□ Reglustikur
□ Horn
□ Skœri
□ Bókaplast
□ Trélitir
□ Tússlitir
□ Vatnslitir
□ Vaxlitir
□ Blýantar
□ Teikniblýantar.
□ Fallblýantar
□ Yddarar
□ Strokleöur
Síðumúla 35 - Sími 36814
Fyrir menntgfólk (rö (imm órg oldri
Qerðu góð kaup hjá Griffii
Dr. Gylfi Þ. Gíslason
„Frá þjóðhagslegu sjón-
armiði er þriðjungur af
því fjármagni, sem
bundið er í fiskiskipa-
flotanum, óþörf fjár-
festing. Frá sjónarmiði
þjóðarheildarinnar er
þriðjungur af fiski-
skipaflotanum því
einskis virði. Hann er
óþarfur til þess að veiða
þann afla, sem veiða
má.“
frá sjónarmiði þjóðarbúskaparins
sem heildar. Fiskiskipin eru hins
vegar auðvitað verðmæt frá sjón-
armiði eigenda þeirra. En verð-
mæti sitt fyrir þá eiga þau ein-
mitt því að þakka, að ríkisvaldið
hefur takmarkað leyfilega heildar-
veiði og veitt þeim sérstaka heim-
ild til þess að veiða hluta af heimil-
uðu magni. Þessa staðreynd þurfa
menn að gera sér vel ljósa.
II.
Hér er vakin athygli á miklu
vandamáli, sem ekki hefur verið
nægur gaumur gefinn í þeirri ann-
ars miklu og gagnlegu umræðu,
sem undanfarið hefur átt sér stað
um fiskveiðistefnuna. Af mikilli
opinberri umræðu er öllum al-
menningi nú eflaust ljóst, að mik-
il röng ijárfesting hefur átt sér
stað á undanförnum árum í fisk-
eldi. Líklega er mönnum nú einnig
að verða almennt ljóst, að á undan-
förnum áratugum hefur stefnan í
málefnum landbúnaðarins verið
röng og að á því sviði hefur verið
sóað miklum verðmætum. Hitt
virðist mönnum ekki vera jafn-
ljóst, að mjög rangar ákvarðanir
hafa verið teknar varðandi fjár-
festingu í fískiskipum og raunar
einnig varðandi tæki til fiskvinnslu
í landi, sérstaklega frystihús. Á
þessu sviði hefur smám saman
verið að hlaðast þungur baggi á
þjóðarheildina, sem verður að létta
af henni. Það verður að greiða
kostnaðinn vegna þeirra röngu
ákvarðana, sem hafa verið teknar.
Og sá kostnaður er því miður mik-
iU._
í umræðum um fiskveiðistefn-
una hefur réttilega verið lögð á
það þung áherzla, að það sé rétt-
lætismál, að þeir útgerðarmenn,
sem fá heimild til þess að hagnýta
sameiginlega auðlind þjóðarheild-
arinnar, fiskistofnana, greiði eig-
andanum, samfélaginu, fyrir þéssa
verðmætu heimild, en ekki hver
öðram, þannig að gífurlegar eign-
ir safnist á hendur einstakra út-
gerðarmanna, eignir, sem í raun
réttri tilheyri þjóðarheildinni. Um
hitt hefur verið minna rætt, hvern-
ig fara eigi með kostnaðinn af
þeirri miklu, röngu' fjárfestingu,
sem átt hefur sér stað í fiskiskipa-
flotanum.
Allir vita, að fiskveiðistefnan
hefur í meginatriðum verið mótuð
í samráði við hagsmunasamtök
útgerðarmanna. Og nú játa allir,
einnig málsvarar útgerðarmanna,
að flotinn sé of stór og hann þurfi
að minnka. Samkvæmt fiskveiði-
stefnunni, eins og hún er nú, á
það að gerast á þann hátt, að
skip fái áfram úthlutað veiðiheim-
ildum án þess að greiða fyrir þær.
Hins vegar megi eigendur fiski-
skipa framselja veiðiheimildir
sínar. Slík ftjáls viðskipti muni
smám saman leiða til þess, að
veiðiheimildirnar safnist á hendur
hagkvæmustu skipanna, sem þá
muni leggja óhagkvæmum skip-
um, sem þau hafi keypt veiðiheim-
ildir af, þ.e. úrelda þau. Þannig
muni flotinn smám saman minnka,
þar til hann hafi náð hagkvæmri
stærð.
Um þessar hugmyndir er það
að segja, að sá, sem þetta ritar,
og fjölmargir aðrir telja, að í fyrsta
lagi mundi þessi þróun taka mjög
langan tíma, óhæfilega langan
tíma, og í öðru lagi mundi á þess-
um tíma eiga sér stað óviðunandi
þjóðfélagslegt ranglæti í formi
ranglátrar eignasöfnunar ein-
stakra skipaeigenda á kostnað al-
mennings. En auðvitað má skoða
þann möguleika, að það tækist
með þessu móti að ná því nauðsyn-
lega marki að minnka fiskiskipa-
flotann í hagkvæma stærð.
Hvað væri þá í raun og veru
að gerast varðandi röngu fjárfest-
inguna, sem átt hefur sér stað í
fiskiskipunum?
Þegar flotinn hefði með þessu
móti minnkað niður í hæfílega
stærð, t.d. tvo þriðju hluta þess,
sem hann er nú, hefðu tveir þriðju
hlutar skipanna eignazt veiðiheim-
ildir eins þriðja hlutans og hagn-
azt svo á því, að það gerði þeim
ekki aðeins kleift að greiða skipum
eins þriðja hluta flotans fyrir veiði-
heimildir hans, heldur að úrelda
sjálf skipin. Annars hefði það
markmið. ekki náðst, að flotinn
hefði minnkað nægilega mikið. En
hvað felst þá í þessari niðurstöðu?
Eigendur tveggja þriðju hluta flot-
ans hafa í raun og veru eignazt
einn þriðja hluta hans fyrir hagn-
að, sem þeir öðluðust við að fá
veiðiheimildir án þess að greiða
fyrir þær og vegna hagræðis, sem
þeir höfðu af hagnýtingu keyptra
veiðiheimilda. En útgerðin sem
heild hefur engan kostnað borið
af röngu fjárfestingunni.
Hver hefur þá borið hann? Ein-
hver hlýtur að gera það, eins og
raun er á um allan slíkan kostnað.
í þessu tilviki yrði það almenning-
ur í landinu. Það gerðist með þeim
hætti, að árum saman væri of stór-
um flota haldið til veiða. Almenn-
ingur á ekki að bera alla ábyrgð
af rangri ijárfestingu í fiskiskipum
og ekki að bera allan kostnað af
henni. En hann er látinn gera það
með því að svipta hann réttmætum
arði af eign sinni á fiskistofnunum,
sem eigendum skipa er afhentur
afnotaréttur af án endurgjalds.
Eigendur fiskiskipa fá arðinn af
auðlind þjóðarheildarinnar í stað
eigenda hennar. Þeir nota hann
sumpart til hagræðingar, en jafn-
framt til þess að firra sig ábyrgð
á rangri fjárfestingu og eignast
miklar eignir.
Það mætti láta almenning fá
arðinn af auðlindinni með því að
hækka gengi krónunnar og valda
þannig verðlækkun á erlendum
vöram og erlendri þjónustu. Það
væri hins vegar óskynsamleg leið,
því að hún yrði þungur baggi á
öðrum útflutningsgreinum en
sjávarútvegi, en þær útflutnings-
greinar afla næstum jafnmikils
gjaldeyris í þjóðarbúið og sjávarút-
vegurinn. Rétta leiðin til þess að
skila almenningi arðinum af auð-
lind sinni væri að láta þá, sem
hagnýta hana, greiða gjald fyrir
það, og skiptir engu, hvort menn
kalla það veiðigjald, aflagjald eða
hlunnindagjald. Hagkvæm og
réttlát áhrif yrðu hin sömu.
Þess verður að geta í þessu
sambandi, að til meginhlutans af
þeirri óþörfu stækkunar fiski-
skipaflotans, sem átt hefur sér
stað, var stofnað áður en núver-
andi fiskveiðistefna var tekin upp.
Segja má, að það hafi verið gert
meðan slíkt var ftjálst. Þess vegna
eigi. eigendur skiþánna/ékki að