Morgunblaðið - 05.09.1991, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1991
17
er á að launadreifingin í paraða úr-
takinu verði mjög frábrugðin launa-
dreifingunni í þjóðfélaginu. Þannig
er t.d. hætta á að sveifla uppá við
verði fryst í vísitölunni. Á þessi atr-
iði var m.a. lögð mjög þung áhersla
þegar Kjararannsóknarnefnd aðstoð-
aði Hagstofu íslands við að skipu-
leggja þá könnun sem gerð er í
tengslum við mánaðarlega vinnslu
launavísitölunnar, en sú könnun
byggir alfarið á pöruðum saman-
burði.
Sveiflui' í niðurstöðum einstakra
ársflórðunga geta einnig orsakast
af ófyrirséðum breytingum á launa-
forminu. Dæmi um slíkt eru þær ein-
greiðslur, þ.e. orlofs- og desember-
uppbætur, sem komu fyrst inní kjara-
samninga á hluta vinnumarkaðarins
árið 1988 og urðu almennar árið
1989. Þessar eingreiðslur ákvarðast
af tiltekinni krónutölu sem síðan
skerðist á ýmsan hátt eftir starfs-
aldri, stöðugildi o.fl. Að baki
greiðslnanna liggur ekki nein tíma-
skráning og því erfitt að meðhöndla
þær í tímalaunaskýrslugerð. Sam-
kvæmt aðferðum Kjararannsóknar-
nefndar koma þesar eingreiðslur þar
af leiðandi ekki inn í útreikning
hreins og greidds tímakaups og í
færslulýsingu nefndarinnar er liður
sem heitir „sérstakar greiðslur án
tímaskráningar". Hins vegar leiddi
könnun það í ljós, að fyrirtæki sem
ekki nota bónuslaunakerfi höfðu
mörg hver fært orlofs-, desember-
og launauppbætur sem bónusgreiðsl-
ur i launakerfinu (þetta var kallað
sumar- og jólabónus) í stað þess að
flokka þær sem sérstakar greiðslur.
Þetta var sérstaklega áberandi fyrst
eftir að þessar greiðslur urðu al-
mennar í kjarasamningum. í flestum
tilfellum var hér um tiltölulega lítil
fyrirtæki að ræða. Áhrifin af þessari
villu voru hins vegar þau, að ein-
greiðslurnar fóru inn í útreikning
greidds tímakaups sem aukið bónus-
álag. Vegna þessa atriðis taldi nefnd-
in sér skylt að geta þess sérstaklega
í fréttabréfinu að þetta hefði áhrif á
meðaltalið til þess að auðvelda aðil-
um að meta breytingu milli tímabila.
Samtímis var lögð töluverð vinna í
það að hafa samband við þessi fyrir-
tæki og endurskoða þessa flokkun.
Niðurstöður vegna 1. ársíjórðungs
1991 benda til að þetta starf hafi
skilað þokkalegum árangri og að
þessi vandi sé nú að baki.
Það má ef til vill gagnrýna þá
ákvörðun að halda eingreiðslunum
fyrir utan útreikning meðaltalsins,
þar sem samningsaðilar voru með
þessum hætti að reyna að auka kaup-
mátt þeirra lægst launuðu umfram
aðra. Þannig hafa Hagstofa íslands
og Þjóðhagsstofnun t.d. tekið þessar
eingreiðslur að fullu með því að
dreifa þeim yfir heilt ár og bæta
þeim við tímakaupið til þess að meta
áhrif þeirra á launaþróunina. Þetta
er auðvelt að gera í líkönum, en
óhugsandi þegar um er að ræða fjög-
ur aðskilin 11.000 til 14.000 manna
úrtök. Þetta á sérstaklega við ef tek-
ið er tillit til þess að eingreiðslurnar
skerðast á mismunandi hátt á vinnu-
markaðinum, þannig er iangt frá því
að ailir launþegar fá fullar greiðslur.
Þannig má því segja að Kjararann-
sóknarnefnd vanmeti áhrifin af ein-
greiðslunum á meðan áðrar stofnan-
ir séu að ofmeta áhrifin. Osagt skal
hinsvegar lát.ið hvort er meira gagn-
rýnisvert, en það er aftur á móti stað-
reynd að á vinnumarkaðinum fara
eingreiðslurnar ekki inn í tímakaupið
og óvíst er hvort hér er um varanleg-
ar greiðslur að ræða.
Óll þessi atriði gera það að verkum
að túlka verður niðurstöður Kjara-
ránnsóknarnefndar með varúð.
Nefndin hefur aldrei lagt dul á það
að hér er um úrtakskönnun að ræða
og því er ekkert óeðlilegt að sveiflur
myndist í samanburði milli ársfjórð-
unga. Stór hluti af þessum sveiflum
væri til staðar þó að Kjararannsókn-
amefnd fengi upplýsingar frá öllum
fyrirtækjum í landinu því að vinnu-
markaðurinn tekur mjög miklum
breytingum eftir áretíðum. Það er
einnig vert að hafa það í huga, að
slíkar sveiflur eru ekkert einangi'aðar
við úrtaksathugun Kjararannsóknar-
nefndar heldur gætir þeirra í öllum
úrtaksathugunum. Kjararannsókn-
arnefnd er aftur á móti eina tölfræði-
stofnunin hér á landi, af þeim sem
fylgjast reglulega með breytingum á
vinnumarkaði, sem hefur lagt
áherslu á að birta ýtarlegar upplýs-
ingar um þær aðferðir sem notaðar
eru við gerð kannananna. Jafnframt
hefur verið lögð rík áhersla á að
upplýsa noterfdur um alla fyrirvara
til að auðvelda þeim að meta niður-
stöðurnar. Mættu aðrar stofnanir
taka þetta til fyrirmyndar og veita
notendum nánari innsýn í skýrslu-
og áætlanagerð sína.
Vinnutími
Eitt af meginmarkmiðum Kjara-
rannsóknarnefndar er að gera mæl-
ingar á vikulegum vinnutíma land-
verkafólks innan ASI. Þessar mæl-
ingar hafa og verið mikilvæg heimild
um vinnumarkaðinn um margra ára
skeið. Við mælingu á meðalvinn-
utíma fólks er hægd; að nota tvær
ólíkar aðferðir. Önnur aðferðin er að
mæla meðalvinnutíma allra starfs-
manna, án tillits til stöðugildis. Með
þessari aðferð er verið að mæla
breytinguna á vinnuaflsnotkun í at-
vinnulífinu og hagsveifluna innan
ársins og milli ára. Þessi aðferð er
algengust í erlendum spurninga-
könnunum um vinnumarkaðinn og
hefur Hagstofa íslands tekið hana
upp. Hin aðferðin er að miða vinn-
utímamælinguna einungis við þá ein-
staklinga sem skila því sem næst
fullu starfi. Er þá gjarnan miðað við
75% stöðugildi eða meira. Markmiðið
með þessari mæliaðferð er að mæla
mismuninn í yfirvinnuálagi ólíkra
starfsstétta ásamt hagsveiflunni.
Kjararannsóknarnefnd hefur frá
upphafi notað þessa aðferð, en eftir
frá því árið 1987 einnig birt í frétta-
bréfi sinu meðalvinnutíma og dreif-
ingu vinnutíma samkvæmt fyrri að-
ferðinni.
Erfitt er að fullyrða um það hvor
þessara aðferða sé betri eða verri,
því þeim er að hluta til ætlað að
skila mjög ólíkum uppiýsingum um
vinnumarkaðinn. Það er t.d. mjög
varhugavert að draga þá niðurstöðu
út frá vinnumarkaðskönnun Hag-
stofu íslands að konur á íslandi vinni
alls enga yfirvinnu, en þær skila 35
tímum að meðaltali á viku samkvæmt
þeirra könnun. Með því að líta á nið-
urstöður mælinga Kjararannsóknar-
nefndar vitum við að slíkt væri röng
fullyrðing. Hins vegar er varasamt
að rugla þessum aðferðum saman
og bera niðurstöður mælinga Kjara-
rannsóknarnefndar saman við niður-
stöður skv. hinni aðferðinni. Þetta
hefur t.d. alloft verið gert í alþjóðleg-
um samanburði og menn dregið þá
ályktun að íslendingar vinni lang-
mest allra þjóða. Þetta gerir hins
vegar ekki mæliaðferðina tortryggi-
lega heldur er það notkunin á niður-
stöðunum sem er vafasöm.
Hvað varðar fullyrðingar um hvor
aðferðin sýni betur hagsveiflur á
vinnumarkaðinum þá hafa starfs-
menn Kjararannsóknarnefndar gert
ýtarlega könnun á þróun vinnutíma
sl. áratug þar sem báðar þessar að-
ferðir eru notaðar, þ.e. vinnutíma
allra starfsmanna og fullvinnandi
starfsmanna. Niðurstöður þessarar
könnunar eru væntanlegar núna með
haustinu, en tölurnar sýna að breyt-
ingar á vinnutíma samkvæmt báðum
þessum aðferðum eru áþekkar. T.d.
kemur sú mikla vinnutímastytting
sem átti sér stað milli áranna 1987
og 1988 fram með báðum aðferðum.
Báðar þessar aðferðir eru því ágætur
mælikvarði á hagsveiflur í efnahags-
lífinu.
Samantekt
í þessari grein hefur verið reynt
að lýsa þeim aðferðum sem Kjara-
rannsóknarnefnd notar við skýrslu-
gerð sína um tímakaup og vinnu-
tíma, og jafnframt varpa ljósi á þau
vandamál sem fylgir gerð og notkun
slíkra kannana. Starfsmenn og full-
trúar aðila vinnumarkaðarins í stjórn
stofnunarinnar vinna stöðugt að end-
urbótum á þessum aðferðum og hafa
jafnframt veitt öðrum stofnunum
sérfræðiaðstoð. Þegar á heildina er
litið teljum við að niðurstöðurnar séu
traust heimild um tímakaup og vinn-
utíma og þróun þessara stærða.
Þetta á sérstaklega við ef gögnin og
aðferðirnar eru bornar saman við
aðrar heimildir um vinnumarkaðinn,
þar sem mjög takmarkaðar upplýs-
ingar liggja fyrir .um aðferðir og ör-
yggi gagna. Staðreyndin er nefnilega
sú að í samanburði við ýmsar aðrar
heimildir um vinnumarkaðinn, en
þær eru allar háðar verulegri óvissu,
eru gögn Kjararannsóknarnefndar
meðal þeirra skástu. Notendur verða
hins-vegar að hafa það hugfast að
hér er um úrtaksathugun að ræða
og að vinnumarkaðurinn sem slíkur
tekur miklum breytingum eftir árs-
tíðum. Því ættu sveiflur í niðurstöð-
um í sjálfu sér ekki að koma á óvart,
en undirstrikar jafnframt nauðsyn
þess að líta verður á nýjustu niður-
stöður á samhengi við niðurstöður
undanfarinna ársfjórðunga.
Ilöfundur er hagfræðingur hjá
Kjararannsóknarnefnd.
^ Tfxas
Instruments
Tegund: Verð kr.
microLaser Basic 99.792
microLaser PS17 172.368
microLaser PS35 198.880
microLaser XL Basic 262.000
microLaser XL PS17 317.520
microLaser XL PS35 352.240
AppleTalk spjald 10.584
Verð með vsk.
Nýr saimiingur
\ið Iiuikaupa-
stofuim tryggir
þér verulegau
afslátt af
geislaprenturum
frá Texas
Iustrmueuts
iölvustofan, Grensásvegi 13, hefur gert samning við
Innkaupastofnun ríkisins um að veita ríkisstofnunum,
bæjarfélögum og ríkisstarfsmönnum verulegan afslátt af hinum
frábæru geislaprenturum frá Texas Instruments.
Prentararnir eru fáanlegir í sex gerðum og þá má nota bæði fyrir
MS-DOS og Macintosh tölvur (nema Basic útgáfan). Nú er því
kjörið tækifæri til að stíga skrefið til fulls í hágæða prentun með
alvöru geislaprentara frá Texas Instruments.
Hjá Tölvustofunni færðu trausta og faglega þjónustu
sem þú getur ávallt gengið að vísri.
►Tölvustofan
Grensásvegi 13 • 108 Reykjavík • Sfmi: 678 978 • Fax: 678 057