Morgunblaðið - 05.09.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1991
Um gengi og gluggaleysi,
Háskólann og Hamrahlíð
eftir Þorsteinn
Vilhjálmsson
íslenski framhaldsskólinn hefur
tekið miklum breytingum á undan-
förnum 23 áratugum. Áður fyrr
var hinn bóklegi þáttur hans ein-
ungis þröngur menntaskóli fárra
útvalinna (10-15% af árgangi) en
nú taka mennta og fjölbrautaskólar
við miklum meirihluta hvers ár-
gangs og um helmingur nemenda
lýkur fjögurra ára námi sem er
yfirleitt að mestu leyti bóklegt.
Flestir hljóta að fagna tilteknum
meginatriðum þessarar þróunar.
Þannig lýsir hún meðal annars vax-
andi áhuga ungmenna á að afla
sér menntunar, og sömuleiðis vilja
og getu samfélagsins til að sinna
þessum áhuga. En í flýtinum hafa
því miður gleymst nokkur atriði
sem ráða miklu um það að menn
nái því landi sem þeir hafa væntan-
lega ætlað sér í öndverðu. Kannski
eru launamál, starfskjör og aðstaða
kennara gleggsta dæmið um þetta.
Hér verður þó einkum vikið að
öðru atriðr sem er líka mikilvægt.
„í upphafi skyldi endirinn
skoða“, segir hið fomkveðna, en
það hefur því miður viljað gleym-
ast í málefnum íslenska framhalds-
skólans. Þótt mikið hafi verið unn-
ið að öðrum þáttum, hafa menn
hyllst til að leiða hjá sér spuming-
ar sem þessar:
Hvaða réttindi eiga hinir ýmsu
hópar nemenda að fá eftir nám á
mismunandi brautum
framhaldsskólans?
Með hvaða hætti á að lýsa þess-
um mismunandi réttindum og mis-
munandi undirbúningi sem hinar
ýmsu brautir veita nemendum?
Hvaða merkingu á orðið „stúd-
entspróf" að hafa í þessu
samhengi?
Á það einfaldlega að merkja
„lokapróf frá 4ra ára framhalds-
skóla“ og hver háskóli um sig taki
síðan aðeins við nemendum með
stúdentspróf af ákveðnum tegund-
um? Hvernig á þá að lýsa þeim
tegundum og skilgreina þær?
Eða á orðið „stúdentspróf" ein-
ungis að taka yfir þann hluta af
4ra ára lokaprófum sem veitir und-
irbúning undir langflestar brautir
háskólanáms og gæfi þá formleg
réttindi til inngöngu á þær brautir?
Hvernig á að varast það að nem-
endur og aðrir fái óraunhæfar hug-
myndir um þann undirbúning sem
framhaldsskólinn hefur veitt þeim?
Á undanförnum dögum hefur
orðið mikil umræða um tilteknar
breytingar á námskrá Menntaskól-
ans við Hamrahlíð, sem fyrrverandi
menntamálaráðherra hafði sam-
þykkt í vor. Eftirmaður hans dró
þetta samþykki til baka með bréfi
nú í ágústlok að því leyti að loka-
próf eftir nýju kerfi sem næði ekki
lágmarkskröfum gamla kerfisins
yrði ekki kallað stúdentspróf og
óljóst yrði um þann rétt sem það
mundi veita til inngöngu í Háskól-
ann. Kennslumálanefnd Háskólans
hafði í sumar andmælt þessum
breytingum með álitsgerð sem hef-
ur fléttast inn í umræðuna. Var
þar fjallað um tildrög og efni máls
sem orðinn hlut í því skyni að hafa
áhrif á framtíðarþróun. Hins vegar
var þar ekki hvatt til þess að
ákvörðun fyrri ráðherra yrði tekin
til baka. Hvorki núverandi ráðherra
né kennarar við Menntaskólann
geta því gert nefndina ábyrga fyrir
því, hvernig ráðherrann kaus að
standa að þeirri aðgerð.
Tildrög máls
Umræddar breytingar á nám-
skrá í Hamrahlíð þurftu sérstakt
samþykki menntamálaráðuneytis-
ins vegna frávika frá skilgreiningu
stúdentsprófs í Námskrá handa
framhaldsskólum. Samkvæmt lög-
um og reglum um Háskóla íslands
veitir stúdentspróf skilyrðislausan
rétt til náms þar. Auk þess veitir
stúdentspróf samkvæmt lögum um
skólakerfí almennan rétt til náms
á háskólastigi, en flestir aðrir skól-
ar en HÍ takmarka þó þann rétt í
reynd með einu eða öðru móti.
Af þessu leiðir að breytingar á
stúdentsprófí varða vissulega alla
skóla á háskólastigi en þó sérstak-
lega Háskóla íslands því að hann
er bæði stærstur og auk þess eru
dyr hans opnastar. Af þessu leiðir
einnig að skapast hefur auðskilin
hefð fyrir því að haft sé samráð
við Háskólann þegar breytingar á
stúdentsprófí eru á dagskrá. Það
kom því mjög á óvart að forsvars-
menn MH og menntamálaráðu-
neytið skyldu í vor ætla sér að
gera mikilvægar breytingar á skil-
greiningu stúdentsprófs án nokk-
urs samráðs við Háskóla íslands
eða neina aðra skóla
á háskólastigi.
Þegar kennslumálanefnd frétti
af breytingunum aflaði hún sér
skriflegra gagna frá menntamála-
ráðuneyti, hélt fund með embættis-
mönnum þess og gekk á fund for-
svarsmanna Menntaskólans við
Hamrahlíð. Vegna fullyrðinga um
„rakalausa sleggjudóma", „mis-
skilning" og „rangfærslur" kennsl-
umálanefndar er og rétt að fram
komi að nefndin hefur um sex ára
skeið fylgst náið með málefnum
framhaldsskólans, tekið þátt í sam-
starfí um almenna námskrárgerð,
samið umsagnir um
lagafrumvörp o.s.frv.
Um gengi stúdentsprófsins
Kennslumálanefnd telur vissu-
lega að öllum skólum sé hollt að
endurskoða reglulega námsskipu-
lag sitt og námsefni. Ýmsir þættir
í endurskoðun MH bera vott um
metnað skólans og vilja til að halda
uppi merki fijórrar nýsköpunar
sem hann hefur verið þekktur fyr-
ir. Hins vegar virðist að þessu sinni
sem ekki hafí verið hugsað nægi-
lega út í allar afleiðingar
breytinganna.
Einhveijum gæti virst að málið
snerist aðeins um innanhússtiltekt
eins skóla sem væri að sníða agnúa
af brautakerfi sínu jafnframt því
sem nemendum hans væri gert að
taka aukna ábyrgð á námi sínu og
framtíð. En breytingar á stúdents-
prófínu eru ekki einkamál eins
skóla. Undanfarin ár hefur verið
töluvert um það rætt hvernig próf-
ið skuli skilgreint fyrir framhalds-
skólakerfið í heild, hve stór sameig-
inlegur kjarni skuli vera, hvernig
hann skuli samsettur og hvaða
reglur skuli gilda um þær einingar
sem bundnar eru einstökum braut-
um, en utan kjarna. Eftir því sem
stærri hópur nemenda sækist eftir
stúdentsprófi og reynt er að tengja
það fleiri ólíkum námsbrautum
eykst þrýstingurinn á að losa um
skorður prófsins. Þetta gildir bæði
um kjamann og brautirnar (kjör-
Sviðin). Auk þess má nefna að sí-
fellt fleiri skólar sækjáSt eftir því
að brautskrá stúdenta „með fullum
réttindum" en án þess að breyta
námi sínu svo að heitið geti. Minnk-
andi samnefnari stúdentsprófsins
(,,kjarni“) hefur að sjálfsögðu einn-
ig áhrif á stöðu þessara skóla.
Kennslumálanefnd hlaut að setja
hugmyndir MH í þetta samhengi.
Að sjálfsögðu horfír Háskólinn þá
á þessa þróun í ljósi þeirra réttinda
sem stúdentsprófíð veitir til náms
í öllum deildum skólans. Til dæmis
kann vel að vera að stúdentsprófíð
sé að verða eða sé nú þegar orðið
svo margbreytilegt að það sé hrein-
lega misvísandi að Iáta það gilda
sem almennt aðgangsskírteini að
öllum deildum skólans. Þannig er
hætta á að nemendur framhalds
skóla fái í sífellt ríkari mæli vill-
andi bqÁ frá skólum sínum um
stöðu sína gagnvart háskólanámi
og stúdentsprófíð nýtist ekki lengur
til viðmiðunar eða umsagnar um
undirbúning undir hefðbundið bók-
legt háskólanám. í stað þessa um-
sagnargildis gengur þróunin í þá
átt að takmarka hlutverk og eðli
stúdentsprófs við það eitt að vera
lokapróf 4ra ára framhaldsskóla,
sem hann skilgreinir á sínum for-
sendum og út frá sínum óskum.
Breytt merking orðsins er hins veg-
ar alls ekki ljós þeim sem nota það
og miða við það í mikilvægum
ákvörðunum. Þannig heldur þróun-
in áfram meðan enginn verður til
að kveða upp úr um nýju fötin
keisarans.
En ef að því kæmi yrði hver
skóli sem tekur við stúdentum að
endurskoða aðferðir sínar við inn-
töku og móttöku nemenda. Viðtök-
uskólinn þyrfti þá að líta á fleira
en það, hvort nemandinn hefur til-
tekið prófskírteini eða ekki. Þetta
hafa flestir erlendir háskólar gert
nú þegar og sömuleiðis íslenskir
skólar á háskólastigi aðrir en Há-
skóli íslands og Háskólinn á Akur-
eyri. Innan HI hafa skoðanir fram
að þessu verið skiptar um það,
hvort núverandi inntökuaðferðir
séu fullnægjandi eða hvort taka
beri til dæmis upp fleiri viðmiðanir
um inntöku nemenda en stúdents-
prófsskírteinið eitt og sér. Hefur
þá bæði verið rætt t.d. um viðmið-
un við einkunnir eða einingafjölda
í tilteknum greinum, og um ein-
hvers konar inntökupróf. Þeir sem
hafa andmælt slíku hingað til hafa
einkum vísað til þess að menn eigi
að fá að reyna sig á fyrsta ári í
Háskólanum á forsendum hans
sjálfs, þótt slíkt sé að vísu kostnað-
arsamt. Meðal þeirra sem hafa
híngað til haldið þessu fram eru
bæði fráfarandi rektor og undirrit-
aður formaður kennslumálanefnd-
ar.
Undirbúningur undir nám í
Háskóla Islands
í stað þess að breyta formlegum
inntökuskilyrðum sínum hefur Há-
skólinn m.a. farið þá leið að kennsl-
umálanefnd tók saman í bækling
leiðbeiningar til kennara og nem-
enda í framhaldsskólum um æski-
legan undirbúning vegna náms í
skólanum. Leiðbeiningarnar eru
annars vegar sameiginlegar fyrir
allan skólann og hins vegar sér-
stakar leiðbeiningar fyrir hveija
deild eða námsbraut um sig. í al-
menna hlutanum kemur m.a. fram
að nær allar námsbrautir Háskól-
ans [gera] kröfur um undirbúning
í nokkrum tilteknum greinum.
Þessar greinar eru íslenska, enska,
danska eða önnur Norðurlandamál,
stærðfræði og tölvunotkun. Þessar
kröfur eru síðan rökstuddar nánar
hver um sig. Fróðlegt er að bera
þetta saman við eftirfarandi efnis-
legar breytingar sem fyrirhugaðar
voru á námskrá MH:
Brautum átti að fækka þannig
að þær yrðu þijár, mála-, raun-
greina- og samfélagsbraut.
Formleg lágmarkskrafa um nám
í íslensku átti að verða 12 einingar
í stað 17 í almennri námskrá fram-
haldsskóla. Skyldunám í erlendum
tungumálum átti að minnka um
5-12 einingar.
Lágmarkskrafa um stærðfræði
á málabraut átti að minnka úr 12
í 6-9 einingar og á samfélagsbraut
úr 15 í 12 einingar. Lágmark raun-
greina á mála- og samfélagsbraut
átti að lækka um 3 einingar.
Þessar breytingar, sem allar eru
til lækkunar, varða skyldunám ein-
stakra brauta en á móti kemur
ánkið val því að einingafjöldi í heild
til stúdentsprófs er óbreyttur. Um
þetta segja íslenskukennarar síðan
til dæmis, að „nemendur sem út-
skrifast frá MH [muni] hafa að
baki mun meira nám í íslensku en
nú er“. Allt um það stendur hitt
fast, að skólinn ætlaði ekki að
meina nemanda um stúdentspróf
þótt hann hefði aðeins 12 einingar
í íslensku, enda væri valfrelsið ella
blekkingin ein. Þessum málsvörn-
um er því helst að líkja við vífíl-
lengjur um það að auðvitað geti
grindahlauparar farið eins hátt yfir
grindina og þeim sýnist!
I þessu viðfangi var einnig at-
hyglivert að heyra í stærðfræði-
kennurum skólans, sem gerðu sér
vonir um að nemendur tækju meiri
stærðfræði en áður. En nemandi
sem tekur kannski langt yfír 20
einingar í íslensku gerir það vita-
skuld á kostnað annarra greina,
þar á meðal t.d. stærðfræði og er-
lendra mála (nema þá að nemand-
inn taki fleiri einingar í heild en
krafist er að lágmarki, en það get-
ur hann alveg eins gert í því kerfí
sem nú ríkir).
Þá er athyglivert að MH ætlaði
sér að nota áfram námsbrautaheiti
sem hafa hingað til einkum tengst
undirbúningi undir hefðbundið há-
skólanám (mála-, raungreina- og
samfélagsbraut). Þetta er að mínu
mati ein alvarlegasta veilan í tillög-
unum sem hér um ræðir: Áfanga-
kerfí er í eðli sfnu svq flókið að
ekki er á bætandi með villandi notk-
un á mikilvægum heitum.
Breytingarnar í MH hefðu haft
áhrif á lágmarkskröfur til nemenda
í öllum greinum sem deildir Háskól-
ans gera almennt kröfur um, nema
tölvunotkun. Breytingarnar stöng-
uðust þannig á við álit og óskir
námsbrauta Háskólans. Vegna
þess lykilhlutverks sem íslenska,
stærðfræði og erlend mál gegna
sem eins konar kjölfesta í skóla-
kerfínu öllu fer ekki heldur milli
mála að með þessum breytingum
hefði verið stigið enn eitt skref til
að gera stúdentsprófíð sem slíkt
enn veigaminna en áður. Niður-
skurður á íslensku gengur einnig
f berhögg við það samdóma álit
námsbrauta í Háskóla Islands að
góður undirbúningur í íslensku
HRAÐLESTRARNAMSKEIÐ
* Vilt þú margfalda lestrarhraðann og bæta eftirtektina?
* Vilt þú verða mikið betri námsmaður og auðvelda þér nám-
ið með auknum lestrarhraða og bættri námstækni?
■k Vilt þú lesa meira af fagurbókmenntum?
* Vilt þú hafa betri tíma til að sinna áhugamálunum?
Svarir þú játandi, skaltu skrá þig strax. Næsta námskeift hefst
miðvikudaginn 17. september. Skráning í síma 641091.
Ath.: Óbreytt verð frá síðasta vetri. VR og mörg önnur félög
styrkja félaga sína til þátttöku á námskeiðunum.
HRAÐLESTRARSKOLINN
[JLI 10 ÁRA —
Þorsteinn Vilhjálmsson
„Fyrirhugaðar breyt-
ingar hefðu gengið
gegn hefð almennrar
menntunar og gegn
óskum Háskóla Islands.
Hvernig hefði verið að
fara sér hægar?“
skipti miklu í námi hér og sé nú
miklu fremur of lítill en hitt.
Kennarar MH sem unnu að nýju
skipulagi virðast hafa verið sann-
færðir um að undirbúningur þeirra
nemenda sem hyggja á háskólanám
yrði síst lakari í nýja kerfínu en
því gamla. Og víst er um það að
MH hefur ásamt nokkrum öðrum
menntaskólum hingað til veitt hvað
bestan undirbúning undir nám við
Háskóla íslands. En þegar Hamra-
hlíðarmenn veija breytingarnar er
svo að sjá sem þeir geri m.a. ráð
fyrir meiri sérhæfíngu slíkra nem-
enda en áður. Hins vegar er mikið
vafamál að meiri sérhæfing þýði
betri eða æskilegri undirbúning.
Þvert á móti hefur það verið nær
samdóma álit einstakra náms-
brauta í Háskólanum að svo sé
ekki, heldur sé sérhæfíngin best
komin í Háskólanum en hlutverk
framhaldsskólans eigi að vera að
treysta hina almennu undirstöðu
ýmiss konar stoðgreina og tækja
sem háskólaneminn og háskóla-
maðurinn þurfa á að halda í námi
og störfum. Af öllu þessu leiðir
raunar að menn hefðu frekar getað
aukið valfrelsi nemenda í MH með
því að skerða kjörsviðin í stað þess
að skera kjarnann við trog, því að
slík breyting hefði síður rýrt undir-
búning nemenda undir
háskólanám.
Hluti breytinganna í MH átti að
felast í því að margefla námsr-
áðgjöf í skólanum og allt kerfið
miðaði að upplýstu ábyrgðarfullu
vali hvers nemanda. Þótt þetta sé
góðra gjalda vert breytir það samt
ekki þeirri staðreynd að á pappírn-
um blasti við ný skilgreining á stúd-
entsprófí sem stefndi að ýmsu leyti
í öfuga átt við það sem Háskólinn
kýs. Kennslumálanefnd hafði fyrst
og fremst áhyggjur af þeirri form-
legu stefnu sem þama var mörkuð
og áhrifum hennar á stúdentsprófið
almennt. Á hinn bóginn kann vel
að vera að framkvæmd kerfísins
hefði tekist þokkalega í Mennta-
skólanum við Hamrahlíð.
Um aðgangskröfur í
Háskóla Islands
Háskóli Islands á ýmissa kosta
völ til að fylgjast með undirbúningi
nemenda sem leita inntöku í hann.
Ein leiðin er sú að Háskólinn fylg-
ist með námskrá og kennslu fram-
haldsskólanna og láti þar til sín
taka eftir ástæðum. Þessi leið hefur
á köflum reynst þokkalega en í því
máli sem hér um ræðir var hún
lengst af lokuð. Hugsanlegt er að
koma í veg fyrir slíkt í framtíðinni
með því að skapa fullgildan form-
legan farveg, t.d. með ákvæðum
um að skylt sé að hafa samráð við
háskólastigið áður en breytingar
af þessu tagi eru gerðar. Er vert