Bókasafnið - 01.04.1994, Síða 41

upplýsingum um ástand en þær höfðu lítið sem ekkert for-
spárgildi. Með aukinni tölvuvæðingu á söfnunum verða
tölfræðilegar upplýsingar fjölbreyttari og aðgengilegri. Ef
vel menntuðu starfsfólki er gefinn kostur á að gera tölfræði-
legar rannsóknir á notkun safnanna geta þær orðið öflug
stjórnunartæki.
5.5 Rannsóknarefni
Flokkun ritanna eftir efni og samanburður við niður-
stöður annarra skyidra rannsókna reyndist erfiður vegna
mismunandi efnistaka höfunda. Margar aðferðir til flokk-
unar og greiningar á efni rannsókna og ráðstefnugagna hafa
verið birtar (Atkins, 1988; Karrenbrock, 1987; Schrader,
1985) en ákveðið var að flokka efnið eftir tveimur mismun-
andi aðferðum sem hvor um sig sýna ólíka mynd. Báðar
aðferðirnar eru nýlegar, frá Járvelin og Vakkari (1990) og
Stephenson (1993). Gert var ráð fyrir að þær endurspegl-
uðu nýjar stefnur og þróun í rannsóknum í bókasafns- og
upplýsingafræði.
Járvelin og Vakkari (1990) þróuðu eigin flokkunarkerfi,
byggt á stóru úrtaki rannsóknar- og faggreina. Þeir hafa
einnig notað það í seinni rannsóknum sínum (Járvelin og
Vakkari, 1993) og Cano og Rey (1993) hafa einnig notað
það með viðbótum. Hér voru einungis aðalflokkarnir not-
aðir.
4. tafla:
Rannsóknarefni; flokkað samkv. Járvelin og Vakkari
Efni Island Önnur lönd
Fagleg umfjöllun 8 25
Saga bókasafna 1 17
Bókaútgáfa (saga bókarinnar) 2 14
Menntun í bókasafns- og upplýsingafræðum 0 21
Aðferðafræði 2 4
Greining á bókasafns- og upplýsingafræðum 0 11
Þjónusta og starfsemi bókasafna 6 122
Vistun og endurheimt upplýsinga 0 131
Upplýsingaleit 1 27
Fagleg og vísindaleg samskipti 0 33
Annað (Lestur 5) 7 46
Alls: 27 449
Athugasemdir: Rannsóknarefnið er flokkað samkvæmt Jarvelin og Vakk-
ari, 1990, tölurnar í dálkinum „Önnur lönd“ eru einnig úr sömu heim-
ild. í íslensku rannsókninni var flokknum ,,Lestur“ bætt við flokkinn
„Annað“.
í 4. töflu er íslenska efnið borið saman við niðurstöður
Járvelin og Vakkari. Helsti munurinn er að engin íslensk
rannsókn fellur undir vistun og endurheimt upplýsinga
meðan 131 grein, eða tæplega 30% af þeirra úrtaki, fjallar
um það efnissvið. Hins vegar er fagleg umfjöllun tæplega
30% af íslenska úrtakinu en aðeins 5,6% í því alþjóðlega.
Einnig eru hlutfallslega fleiri rannsóknir um lestur og læsi
í íslensku rannsókninni.
Stephenson (1993) skoðaði rannsóknargreinar í Cana-
dian Library Journal 1981-1991, m.a. með tilliti til rann-
sóknarefna. Hún fjallar stuttlega um kosti og galla þess að
nota fáa efnisflokka eða marga, en sjálf notar hún 14 víða
efnisflokka. Flokkun hennar var valin vegna þess að hún er
skýr, auðskiljanleg, auðveld í notkun og ný.
5. tafla:
Rannsóknarefni; flokkað samkv. Stephenson
Efni Island Kanada
1. Tölvuvæðing 1 53
2. Safnkostur 1 34
3. Saga 3 13
4. Bókasafnsfræði (alþjóði.) 1 21
5. Stjórnun 1 58
6. Varðveisla 0 6
7. Fagleg umfjöllun 5 58
8. Útgáfa 2 6
9. Upplýsingaþjónusta 1 28
10. Rannsóknir 2 5
11. Samnýting gagna 3 6
12. Hlutverk bókasafna í 0 4
samfélaginu 13. Þjónusta við sérhópa 1 9
14. Tæknileg þjónusta 0 16
Viðbótarflokkar viðþessa rannsókn
15. Lestur og læsi 5
16. Upplýsingaleitir 1
Alls: 27 316
Athugasemdir: Rannsóknarefnið er flokkað samkvæmt Stephenson,
1993. Flokkar 15 og 16 eru viðbótarflokkar úr íslensku rannsókninni við
rannsókn Stephensons.
I 5. töflu er íslenska efnið borið saman við niðurstöður
Stephenson og þar koma einnig fram aðrar áherslur. Aðeins
ein íslensk rannsókn tekur fyrir stjórnun en nær einn
fimmti hluti kanadísku greinanna féll undir þann flokk.
Hlutfallslega fleiri kanadískar greinar fjalla um tölvuvæð-
ingu og safnkost. Lestur og læsi telja 18,5% í íslensku
könnuninni en er ekki sérstaklega aðgreindur flokkur í
þeirri kanadísku. Hins vegar er fagleg umfjöllun nokkuð
jöfn í báðum rannsóknum, 18% í þeirri kanadísku og
18,5% í þeirri íslensku.
Heildarfjöldi íslensku greinanna gefur ekki tilefni til ná-
kvæmrar greiningar. Samanburður við þessar tvær rann-
sóknir og Iausleg athugun á öðrum skyldum rannsóknum
leiðir þó í ljós að t.d. tölvuvæðing, stjórnun og notendur
bókasafna eru algeng umfjöllunarefni erlendis en hefur lít-
ið verið sinnt í íslenskum rannsóknum. Hins vegar eru þrjú
umfjöllunarefni vinsælli en önnur á íslandi, þ.e. útgáfa (2),
lestur og læsi (5) (sjá 5. töflu), fagleg umfjöllun (8) og
þjónusta og starfsemi bókasafna (6) (sjá 4. töflu).
6.0 Umrœður og ályktanir
Eins og fram hefur komið eru rannsóknir á sviði ís-
lenskrar bókasafns- og upplýsingafræði tiltölulega fáar.
Framsetning og frágangur margra þeirra er með þeim hætti
að oft er erfitt að sjá að þar er á ferðinni rannsóknargrein,
því mörg einkenni rannsóknargreina vantar. Astæður fyrir
lélegum frágangi eru m.a. vankunnátta í aðferðafræði, til-
raunir til að setja niðurstöður rannsókna fram á aðgengileg-
an hátt fyrir alla, hræðsla við gagnrýni og ,,fagleg
hæverska". Hæverskan felur í sér að íslenskir bókasafns-
fræðingar virðast ekki líta á verk sín sem rannsóknir.
Ástæður, sem oft eru nefndar sem dragbítur á rannsókn-
arvinnu eða birtingu niðurstaðna, eru m.a. tímaskortur, lít-
il hvatning, lítill stuðningur á vinnustað, menntunarleysi
og peningaleysi (St Clair, 1990; Dyer og Stern, 1990). Per-
sónulegar hindranir hafa einnig áhrif, t.d. lítið sjálfsálit,
menntunar- og þjálfunarleysi og erfiðleikar á birtingu eða
útgáfu rannsóknarefnis. Ástæður þess að fáar rannsóknir í
BókasafhiS 18. árg. 1994 41