Bókasafnið - 01.04.1994, Qupperneq 44

Þóra Gylfadóttir bókasafnsfræðingur, Hagstofu íslands
Skýrslur um bókasöfn
Til hvers þurfum við hagskýrslur?
Áárunum 1855 til 1875 gafHið íslenska bókmenntafé-
lag í Kaupmannahöfn út, undir forystu Jóns Sigurðssonar
forseta, Skýrslur um landshagi á Islandi. I formála að fyrsta
bindi skýrslnanna ritar Jón þessi merku orð:
Sá bóndi mundi harla ófróður þykja um sinn hag og lítill búmað-
ur, sem ekki vissi tölu hjúa sinna eða heimilisfólks, eða kynni tölu á
hversu margt hann ætti gangandi fjár. En svo má og hver sá þykja
harla ófróður um landsins hag, sem ekki þekkir nákvæmlega fólkstölu
á landinu eða skiptingu hennar eða tölu gangandi fjár eða sérhverja
grein í atvinnu landsmanna. í fáum orðum að segja, sá sem ekki þekk-
ir ásigkomulag landsins eða sem vér köllum hagfræði þess í öllum
greinum sem glöggvast og nákvæmlegast, hann getur ekki með neinni
greind talað um landsins gagn og nauðsynjar; hann veit ekkert, nema
af ágizkun, hvort landinu fer fram eða aftur, hann getur ekki dæmt um
neinar uppástungur annarra í hinum merkilegustu málum, né stungið
sjálfúr upp á neinu nema eftir ágizkun, hann getur ekki dæmt um
neinar afleiðingar viðburðanna, sem snerta landsins hag, nema eftir
ágizkun.
Þessi orð Jóns forseta segja allt sem segja þarf um nauð-
syn þess að safna gögnum, vinna úr þeim og birta skýrslur
um hin ýmsu svið þjóðlífsins. Þetta á einnig við um bóka-
söfnin í Iandinu. Viljum við fylgjast með viðgangi bóka-
safnanna gerum við það ekki öðruvísi en að mæla reglulega
þá þætti hjá söfnunum sem best Iýsa starfsemi þeirra.
Stöðlun upplýsinga um bókasöfn
Við söfnun tölulegra upplýsinga er það eitt af megin-
markmiðunum að þær
séu í stöðluðu formi til
þess að þær séu sambæri-
legar við tölur annarra
þjóða. Því var það að
IFLA - International
Federation of Library
Associations og ISO -
International Organ-
ization for Standar-
dization komu sér sam-
an um hvernig best væri
að mæla starfsemi bóka-
safna og 1970 gáfu þess-
ar stofnanir út staðalinn
ISO 2789 - Inter-
national Library Statist-
ics. Þessi staðall hefur
síðan verið endurskoð-
aður og er önnur útgáfa
hans, frá 1991, sú
nýjasta. Þennan staðal
notar UNESCO
United Nations Educational, Scientific and Cultural Org-
anization í skýrslum sínum um bókasöfn. Norræna hag-
skýrslugerðin tekur mið af þessum staðli. I honum eru
bókasöfn flokkuð eftir tegundum og ákveðið hvernig skuli
meta það sem mæla þarf. Megináhersla er lögð á að skil-
greina safneiningar og telja þær, svo og aðföng, grisjun,
starfslið, útlán, millisafnalán, tekjur og útgjöld bókasafn-
anna.
Upplýsingasöfnun um íslensk bókasöfh
Ekki eru til nein Iög eða reglur um hver skuli safna upp-
lýsingum um bókasöfn á íslandi og bera þær skýrslur sem
birtar eru þess glöggt vitni. Hér á landi fer upplýsingasöfn-
un um bókasöfn fram á tveimur stöðum. Bókafulltrúi rík-
isins hefur í mörg ár safnað upplýsingum um almennings-
bókasöfn, bókasöfn skóla á grunnskólastigi og nú í seinni
tíð, á framhaldsskólastigi. Ekki hefur tekist að gefa þessar
skýrslur út árlega, eða með öðrum reglubundum hætti, því
treglega hefur gengið að innheimta skýrslur frá söfnum og
skólum. Hagstofa Islands hefur nú í nokkur ár safnað upp-
lýsingum um þjóð-, háskóla- og rannsóknabókasöfn. Söfn-
unin er unnin undir handleiðslu oddvita fyrrum Samstarfs-
nefndar um upplýsingamál. Nokkuð er sú skýrslugerð á
eftir tímanum, en það stendur til bóta. Þess ber að geta að
söfnun upplýsinga á vegum bókafulltrúa og Hagstofunnar
er ekki með sama sniði. Hagstofan fylgir í megindráttum
ISO 2789, en bókafulltúi safnar upplýsingum sem falla að
þörfum menntamálaráðuneytisins.
Hvar birtast tölur um bókasöfn?
Skýrslur bókafulltrúa ríkisins eru einu íslensku ritin sem
eingöngu hafa að geyma tölur um bókasöfn. Ekki er þar
með sagt að þær upplýsingar sem safnað er birtist ekki ann-
ars staðar. Hér verður gerð grein fyrir nokkrum ritum og
gagnasöfnum, innlendum og alþjóðlegum, sem innihalda
bókasafnsskýrslur.
Árið 1969 hóf Hag-
stofan reglulega söfnun
upplýsinga um mennt-
un og menningu sam-
kvæmt fyrirmælum
UNESCO. Á árunum
1969 til 1981 birtust í
mánaðarriti Hagstof-
unnar, Hagtiðindum,
greinar um menningar-
mál og þar á meðal voru
töflur um bókasöfn. I
seinni tíð hefur þessi
töflugerð fallið niður í
Hagtíðindum en nú
birtast árlega yfirlitstöl-
ur um bókasöfn og
starfsemi þeirra í hag-
töluárbók Hagstofunn-
ar, Landshögum, áður
Tölfræðiha ndbók.
Hagstofan og bóka-
fulltrúi senda upplýsingar um íslensku bókasöfnin til Nor-
rænu hagstofunnar, Nordisk statistisk sekretariat. Hún
birtir þær í tveimur ritum sínum. Fyrst ber að nefna Year-
book of Nordic Statistics = Nordisk statistisk arsbok en í
henni er yfirlitstafla um norræn bókasöfn. í öðru riti sem
ekki lætur eins mikið yfir sér eru birtar ítarlegar upplýsing-
ar um bókasöfnin á Norðurlöndunum. Þetta er Aktuell
nordisk statistik. Það kemur út fjórum sinnum á ári. Eitt
44 Bókasafhið 18. árg. 1994