Náttúrufræðingurinn - 1936, Blaðsíða 63

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 57
.....................................
Rjúpan.
II.
Urn ætt hennar og óðöl.
Eg hefi nú rakið æfisögu íslenzku rjúpunnar að því leyti, sem
hún er kunn, samkvæmt rannsóknum Faber’s og annara fræði-
manna („Náttúrufræðingurinn“, V. árg., bls. 161—169).
Ennþá eru ýmsir þættir æfisögu þessarar lítt kunnir eða ekki
rannsakaðir til hlítar, og eg hefi því ekki fært annað til frásagnar
en það, sem byggt varð á fræðilegum athugunum og öðrum stað-
reyndum, sem ekki varð um villzt. Eins og eg hefi þegar tekið
fram, virðist ekki sérstaklega hafa borið á neinum vanhöldum á
rjúpnastofninum hér á landi fyrir 100 árum síðan, — öðrum en
þeim, sem stöfuðu af eðlilegum og augsæjum ástæðum, eins og
t. d. af óáran og harðindum af hálfu breytilegrar veðráttu, eða af
jarðeldum. Það er t. d. oft í frásögur fært í annálum og öðrum
þess háttar ritum, að fuglar hafi fallið af óáran, sem stafaði af
jarðeldum (t. d. Skaftáreldum), en rjúpnafár af því tagi, sem við
höfum átt að venjast á síðari áratugum, virðist þá hafa verið
óþekkt. Eg hefi tekið fram nokkrar af þeim ástæðum, sem aug-
ljósast virðist vera, að bendi á hverjar sé orsakir rjúpnafársins
og skýrt frá athugunum, sem gerðar hafa verið bæði hérlendis og
erlendis, þar að lútandi. Ber þar allt að sama brunni. Það hafa
komið í ljós staðreyndir, sem gefa raunverulega fullkomna skýr-
ingu á rjúpnafárinu og afleiðingum þess. Sumstaðar erlendis (t. d.
Norðurlöndum, Bretlandseyjum), eru þess háttar fár eða skyndi-
fækkanir í þarlendu rjúpnastofnunum alþekkt fyrirbæri, sem
þar hafa verið rannsökuð ítarlega, og eru menn ekki lengur í vafa
um, að orsakirnar eru þær, sem að framan greinir, — þ. e. út-
rýming ránfugla, samfara óskynsamlegri veiði- og friðunar-lög-
gjöf. Víða hefir verið reynt að ráða bót á þessu eftir því sem efni
stóðu til, t. d. með bættri löggjöf, en árangurinn hefir orðið mis-
jafn, enda er „seint að byrgja brunninn, þegar barnið er dottið í
hann“. Er það hæpið mjög, að séð verði fyrir endann á öllum af-
leiðingum þessa fárs. Það er margföld reynsla fyrir því, að öll
veruleg röskun á því jafnvægi milli tegunda, sem af náttúrunnar-
hendi ríkir yfirleitt í samfélagi dýranna, — hefnir sín tilfinnan-