Skírnir - 01.01.1920, Side 21

Skírnir]
Dr. Panl Carns
15
Heima fyrir var hann allra manna skemtilégastur og lék
Þá á alls oddi með konu sinni, börnum og vinum og
kryddaði allar sínar ræður á svo margvíslegan hátt, skjót-
an og skarplegan, að hver maður undraðist, sem heyrði.
Hann gat sagt menningarsögu Evrópu á einkennilega
skrítinn og frumlegan hátt á 5—10 mínútum. Skólabörn-
um heyrði eg hann útlista á jafnstuttum tíma heimspeki
Kants, er þyngst þykir allra fræða, svo hvei’t barn mátti
skilja. — Skarpleiki og orðfæri hélzt í hendur við lær-
dóm hans og kunnáttu. Hann var og stærðfræðingur með
afbrigðum, sem hér er erfitt að lýsa, og skáld, þegar hann
vildi það við hafa. Enska tungu ritaði hann með meiri
snild en flestir innfæddir menn.
Heimspeki Carusar.
Carus helgaði »Open Court« og nálega öll rit sín
trúarbrögðum vísinda (Religion of Science), en heimspeki
sínayfirleittkallaðihannýmist »monisma« eða »meliorisma.«
Aldrei náði þó kenning hans að því leyti, sem hún var
frábrugðin skoðunum annara »positivista«, miklu fylgi,
hvorki hjá trúleysingjum né trúmönnum. Trúleysingjar
kváðu hann p r e d i k a , en ekki filosofera eða rökræða,
eu kirkjumenn kváðu það illa fara saman hjá heimspek-
1Qgi að trúa á guð, en neita þó tilveru sálar og ódauðleika,
°g flestir kváðu monistann Carus enda á tvískifting til-
verunnar, sögðu og, að hans meliorismi (o: batnandi heim-
ur) yrði að bölheimi. Rök þessara andstæðu kenninga
Carusar þykja vera þau, að hann framfylgdi einstreng-
ingslega náttúruspeki kennara síns, vinar síns hins fræga
Haeckels, er var 20 árum eldri, en þó ekki lengra en vís-
mdin náðu. Guðstrúnni slepti Carus aldrei. — Guð er, sagði
hann, i öllu og yfir öllu, en þó ekki sama og náttúran;
hann er ekki persónulegur, heldur yfirpersónulegur;
hann er alveldið, sem gerir vart við sig hjá illum sem
g°ðum, röddin eilífa ofar öllu lögmáli, er segir: »sursum
c°rda« (upp hjörtu).