Hugur - 01.01.2000, Page 18

16
Sigríður Þorgeirsdóttir
HUGUR
stæðukenndar og áður, eins og svokallaðar vitsmunakenningar um til-
finningar sýna fram á. Samkvæmt þessum kenningum er meira vit í
tilfinningum en við höldum og skynsemin tilfinningaþrungnari en oft
er talið þar sem tilfinningar eða geðshræringar (andstætt einberum
kenndum) eru ætlandi, hafa vitsmunalegt inntak og eru yrðanlegar.15
En þótt niðurstöður greininga heimspekilegra rannsókna á tilfinn-
ingum hafi grafið undan tvíhyggju skynsemi og tilfinninga, hafa
klisjur þessara kenninga reynst lífseigar, og þær ganga iðulega aftur,
eins og hugmyndir Gunnars um hið kvenlega innsæi bera með sér.
Ef tvfhyggja skynsemi og tilfinninga er ekki á rökum reist, hvernig
er þá ástatt um hina hefðbundnu skörpu aðgreiningu sálar og líkama,
sem hinar fornu og gömlu kenningar um kynjamismun byggja á?
Niðurstöður rannsókna heimspekilegrar mannfræði og fyrirbærafræði
líkama, líkamleika og líkamlegrar skynjunar á 20. öld hafa reynst
drýgstar innan heimspekinnar í afbyggingu aðgreiningar sálar og
líka.16 Sú aðgreining er oftast rakin til sundurgreiningar Descartes á
hinu hugsandi sjálfi og líkama.
En þótt við höfnum tvíhyggjukenningum um sál og líkama, skyn-
semi og tilfinningar, erum við ekki þar með búin að grafa undan
eðlishyggjukenningum. Segir heilbrigð skynsemi okkur ekki að mað-
urinn hljóti að hafa eitthvert eðli? Hvers vegna er yfirleitt þörf á að
grafa undan eðlishyggju? Hvað er slæmt við skilgreiningar á eðlis-
lægu kynferði? Maðurinn hlýtur að hafa eðli, og konur og karlar sitt
séreðli? Vissulega má til sanns vegar færa að ýmislegt er líkt með öll-
um mönnum og fráleitt að ætla að allt manneðli sé alfarið afurð
félagsmótunar. Það er líka eitt og annað sem konur eiga hugsanlega
sameiginlegt og það sama má segja um karla. En hvar á að draga
mörk mannlegs eðlis? Hvaða eiginleika viljum við skilgreina sem
eðli mannsins, karleðli eða kveneðli? Flestar eðlishyggjukenningar
standast ekki nánari skoðun því kenning sem kveður á um hvað er
sameiginlegt með öllum mönnum, öllum konum, öllum körlum
* 5 Sjá Kristján Kristjánsson, „Um geðshræringar“ í bók sinni Aftvemm illu, Háskóla-
forlag Máls og Menningar, 1997, bls. 63-94. Ennfremur Magnús D. Baldursson,
„Heimspeki leiðindanna. Um tilfinningar, tilgang og tírna" í Skírni, 168 (haust
1994), bls. 312-345.
1 6 Eitt helsta verk um fyrirbærafræði líkamans er Phénomenologie de la perception,
(Fyrirbærafræði skynjunarinnar) eftir Maurice Merleau-Ponty, Paris: Gallimard,
1945.