Hugur - 01.01.2000, Qupperneq 30

28
Geir Sigurðsson
HUGUR
una. Hjá Leopardi tók þessi heimsmynd við af hinni kristnu heims-
mynd tilgangshyggjunnar sem hann aðhylltist sem barn og unglingur
alinn upp í kaþólskum sið. Fljótlega upp úr tvítugu, eða um 1820,
tók hann að draga stórlega í efa hina kristnu heimsmynd. Kynni hans
af ritum frönsku heimspekinganna Juliens Offray de la Mettrie og
Paul-Henris d’Holbach9 staðfestu þennan efa og hann snerist fljótlega
til efnishyggju og guðleysis. Sú heimsmynd sem hann tekur upp
svipar mjög til þeirrar sem áðurnefndir „philosophes“ boðuðu, en
einnig má greina áhrif forn-grískra hugsuða á borð við Demókrítos og
Heraklítos. I prósa Leopardis sem ber nafnið „Óviðurkennt brot úr
verkum Stratós frá Lampsakus“10 kemur þessi heimsmynd hvað skýr-
ast fram, en Strató var raunverulegur fom-grískur heimspekingur og
náttúrufræðingur sem aðhylltist stranga raunhyggju.
Samkvæmt hinni leopardísku heimsmynd er alheimurinn lokað
efniskerfi í sífelldri breytingu sem geymir þó ávallt sama efnismagn. I
honum verða til heimar, eða plánetur, einsog jörðin, sem smækka
með tímanum þar til þeir tortímast og breytast þá í nýja heima.
Heimurinn okkar, sem er auðvitað undirorpinn nákvæmlega sömu
lögmálum, á því líka eftir að eyðast með öllum þeim lífverum sem á
honum búa, þar með talið mönnunum. Kjarninn í öllu þessu er sá að
tilgangur ofar hinni stundlegu jarðnesku tilveru er ekki fyrir hendi.
Jörðin er tilviljanakenndur blettur í alheiminum þar sem þróaðist það
sem við köllum í daglegu tali líf. Síðan komu til sögunnar hugmynd-
ir um mikilvægi mannsins, að veröldin væri hönnuð handa honum af
yfirskilvitlegum skapara eða sköpurum og svo framvegis. Allt blekk-
ing og tálsýnir, segir Leopardi. Veröldin er ekkert nema risastór vél,
„mekanismi“ eða gangvirki sem vísar ekkert út fyrir sig. Þetta eru
engar stórar fréttir í dag, en á öndverðri 19. öldinni var slík heims-
mynd langt frá því að vera almenn. Og í lífi Leopardis er hún stórfrétt,
því hún felur í sér hrun tilgangshyggjunnar, sem áður hafði að mestu
verið tekin að gefnu. Fall mannsins í þessu ferli er þó einna hæst.
Tilgangurinn með lífi hans er ekki lengur sá að ná stúkusæti í skraut-
9 Hér er einkum um að ræða rit La Mettries frá 1747, Maskínumaðurínn (L’homme
machine), og rit D’Holbachs frá 1770, Náttúrukerfið, eða af lögmálum efnisheims
og siðferðisheims (Systéme de la nature, ou des lois du monde physique et du
monde moral), en bæði ritin tjá gífurlega vélhyggju um heiminn.
10 Á frummáli, „Frammento apocrifo di Stratone da Lampsaco,” Operette morali,
bls. 245-253.