Hugur - 01.01.2000, Page 32

30
Geir Sigurðsson
HUGUR
afbökunin sem eftir er, segir hann, er hin ljótasta og siðlausasta, egó-
isminn eða sérplægnin.12
Við sjáum þarna að í algeru trássi við heimspekinga upplýsingar-
innar heldur Leopardi því fram að siðferðisböl veraldar megi að mestu
rekja til framþróunar skynseminnar. í stað þess að vísa mönnum leið-
ina í átt til skynsamlegra hugsjóna, líkt og Kant vildi meina, gerir
hún þvert á móti manninum ljóst að siðferðisboð spyrna iðulega gegn
þeirri hamingjuleit mannsins sem sjálfsást hans knýr hann til. En það
er ekki bara siðferðisböl sem skynsemin hefur valdið, heldur líka
tilvistarböl. Og þar með er ég loks kominn að lífsþjáningunni.
Einsog gildir um marga aðra heimspekinga á öllum tímum leit
Leopardi svo á að maðurinn búi yfir eðlislægri þrá eftir nautnum.
Sem slíkt veldur þetta engum vandkvæðum, enda eðlilegt, einsog
Aristóteles benti á í Stjórnspekinni, að hver og einn hugsi fyrst og
fremst um eigin hag.13 Þessi þrá er hins vegar óseðjandi; hún er þrá
eftir óendanlegri nautn. Stöðugt viðfang hennar er ekki einn eða annar
tiltekinn hlutur, heldur sértæk, hugtekin nautn sem aðeins finnur sér
farveg og birtist okkur í þrá eftir tilteknum hlutum. Leopardi tekur
nærtækt dæmi um löngun í hest:
Ef þú þráir að eiga hest, þá virðist þér þú þrá hann sem hest og þann-
ig sem tiltekna ánægju, en í raun þráir þú hann sem sértekna og
óendanlega ánægju. Þegar þú svo hefur eignast hestinn kemstu í
kynni við ánægju sem er nauðsynlega takmörkuð og þú finnur til
innri tómleika, þar sem þeirri þrá sem þú barst í brjósti hefur ekki
verið fullnægt. Ef svo væri mögulegt að fullnægja henni hvað rúm-
leika varðar, þá væri það ekki hægt hvað varðar tímanleika, því
náttúran hefur einnig mælt svo fyrir að ekkert vari að eilífu.14
Takmörkun og endanleiki allra tiltekinna hluta gerir semsagt að verk-
um að þránni getur aldrei orðið fullnægt. Tilvistarástandi mannsins er
því þannig farið að hann finnur aldrei og getur aldrei fundið til ánægju
í endanlegum veruleikanum. Þráin eftir óendanlegri nautn nær þar
aldrei marki sínu og því er lífið dæmt til stöðugra vonbrigða og
„eðlislægrar“ eymdar.
1 9
Leopardi: Zibaldone dipensieri, 1100.
1 3 Aristóteles: Politica 1263a.
1 ^ Leopardi: Zibaldone di pensieri, 165-6.