Hugur - 01.01.2000, Side 37

HUGUR
Lífsþjáningin, leiðindin og listin
35
Einsog við höfum séð, er ástæða þess að leiðindin herja á manninn
sú að hann áttar sig á markleysi eigin nautnaþrár. Leiðindin grundvall-
ast semsagt á skilningi á eðli manns og heims. Að dómi Leopardis er
hér um afleiðingu skynsemisþróunar, sem hann lítur raunar fremur á
sem „skynsemisúrkynjun." Hann greinir tvö stig eða tvær tegundir
skynsemi: hina fyrri kallar hann „frumstæða“ og hina síðari „sögu-
lega“ skynsemi. Hin frumstæða er tegund skynsemi sem allar lífverur
búa yfir og hún er í fullum samhljómi við náttúruna. Virkni hennar er
einfaldlega sú að gera lífverum kleift að gera einfalda gildisdóma sem
eru afstæðir við tegund hverrar lífveru fyrir sig. Ef ég er svangur, þá
segir frumstæða skynsemin mér að matur sé eitthvað „gott.“ Þannig
er hún lífsnauðsynlegt tæki sérhverrar lífveru svo lífveran geti lagt
mat á hlutina og umhverfi sitt í eigin þágu.23 Þar sem slíkt mat er
þannig, afstætt við sérstaka hagsmuni viðkomandi lífveru hjálpar
frumstæð skynsemin til við að skapa hamingjusamt líf. Hina „sögu-
legu“ skynsemi telur Leopardi hafa orðið til úr hinni frumstæðu. Með
aukinni reynslu mannsins jókst metnaður skynseminnar og einhvern
tíma lét hún sér ekki lengur nægja að leita sanninda sem eru afstæð
við hagsmuni lifandi vera og þess sem gagnaðist lífi þeirra, heldur
krafðist nú sanninda sem eru sönn hvernig sem á er litið, eða algildra
sanninda.
Vettvangur, eða við getum sagt, stofnun, hinnar sögulegu skyn-
semi er heimspekin, þá í þessu tilviki upplýsingarheimspeki átjándu
aldarinnar, og því kannski enn frekar vísindin. A upplýsingaröldinni
voru heimspekingar nefnilega gjaldgengir samfélagsmeðlimir þar sem
vísindin voru enn flokkuð sem undirgrein heimspekinnar. Og söguleg
skynsemi, í skilningi Leopardis, er einmitt hin sundurgreinandi og
stærðfræðilega rökvísi vísindalegra framfara og siðmenningarþróun-
ar.24 Fyrir manninn felst mein þessarar skynsemi í kröfu hennar um
algild sannindi, því slík sannindi eru ekki til. Hin einu sannindi sem
til eru, segir Leopardi, eru sannindi hinnar frumstæðu skynsemi, það
er að segja, sannindi sem eru afstæð við þá lífveru sem þau þjóna. Til
að finna algild sannindi þyrfti að hafa þekkingu á öllum tengslum
þeirra sanninda við önnur sannindi. Að hafa þekkingu á einhverjum
2 3
Sama rit, 1681-2; sjá einnig umfjöllun hjá Tilgher: Lafilosofia di Leopardi, bls. 62
o.áfr.
~4 Sjá Luporini: Leopardi progressivo, bls. 45 o.áfr.