Hugur - 01.01.2000, Side 45

HUGUR
Lífsþjáningin, leiðindin og listin
43
verið að gelda getu náttúrunnar til að villa um fyrir manninum og
veita honum ásýnd hamingjunnar. Neikvæð áhrif sannleiksleitar róm-
antíkeranna segir Leopardi sjást hvað best í ofuráhuga þeirra og rann-
sókn á sorglegri tilfinningasemi sem tjáir lítið annað en þeirra eigin
sjálfsvorkunn og sjúkleika siðmenningarinnar.41 Að vísu er hann ekki
fullkomlega sjálfur sér samkvæmur í þessum harða dómi, því mörg
ljóð eftir hann sjálfan einkennast af „patetískri melankólíu,“ ef svo má
taka til orða, og jafnvel uppgjafartóni. Hins vegar eru þau fleiri sem
búa yfir ákveðnu afli, eins konar hvatningarópi til manna og uppreisn-
aranda gegn skeytingarlausri veröldinni. 1 þessum ljóðum er einsog
kaldhæðnin hafi tekið við af melankólíunni og uppreisnin felst fremur
í því að gera grín að örlögum mannsins. Því miður er af engu dæmi
að taka á íslensku og sjálfur treysti ég mér ekki til að þýða eftir hann
ljóð svo vel megi takast, en eftirfarandi klausa úr einum prósanum
gefur ef til vill hugmynd um það sem við er átt:
[M]un verðugra þykir mér af manninum, og til marks um örvilnun að
hætti mikilmennis, að hlæja að sameiginlegu böli okkar, heldur en
að stynja undan þeim, grenja og ýlfra ásamt hinum, eða hvetja þá til
að gera hið sama.42
Með því að leggja áherslu á listina sem blekkingartæki gerir Leopardi
tilraun til að draga á ný fram þá mannvænlegu goðsögulegu hugsun
sem einkenndi fornöldina og víkka út og styrkja hlutverk ímyndunar-
aflsins í hugsun mannsins almennt. í þessu samhengi ber að athuga
að Leopardi er ekki að halda því fram að nútíminn sé algerlega laus
við tálsýnir og goðsögur, heldur að hinum góðkynja hafi verið skipt
út fyrir illkynja goðsögur. Skynsemin býr nefnilega einnig til goð-
sögur, eða einsog Leopardi kallar þær, „andstyggilegar og bitrar goð-
sögur,“43 sem felast í trú upplýsingarinnar á samstiga framþróun sann-
leikans og hamingjunnar, og á jafngildi hins skynsamlega, hins góða
og hins fagra. Slík trú er þó ekki líkleg til ávinnings:
4 1 Sama rit, bls. 812 o.áfr.
42 Leopardi: „Dialogo di Timander e di Eleander," Operette morali, bls. 266. Vegna
illþýðanleika ljóða Leopardis er að finna fjölmargar útgáfur á frægasta Ijóðabálki
hans, Canti (Söngvar), í enskri þýðingu sem og á öðrum evrópskum málum. Hér
leyfi ég mér að benda einkum á ljóðin „L’infinito" (Óendanleikinn), „II pensiero
dominante" (Hin rfkjandj hugsun) og meistaraverk hans „La ginestra" (Gífillinn).
4 2 Leopardi: Zibaldonc di pensieri, 1841-2.