Hugur - 01.01.2000, Síða 48

46
Geir Sigurðsson
HUGUR
jafnvel tilfinningu fyrir óendanlegri nautn, sem þó er auðvitað tálsýn.
Frá sjónarhóli hefðbundinnar heimspeki er slík sjálfsblekkingarvið-
leitni auðvitað tómt brjálæði, tekur hann fram, en frá sjónarhóli ofur-
heimspekinnar „skynsamlegasta brjálæði heims, raunar hið eina sem
skynsamlegt má heita, og hin eina algera og varanlega viska,“49 og
mælir hann þvr' eindregið með slíkri geðveiki.
Það einkenni náttúrunnar sem Leopardi dáist að er jú einmitt þessi
stöðugi hreyfanleiki hennar og hvatvísi, en með því að tileinka sér
„skynsamlegt brjálæðið" getur manninum auðnast að nálgast hana og
laga sig að henni. Þessi „vítalismi“ eða „lífshyggja“ Leopardis er aug-
sýnilega í algerri andstæðu við þá viðleitni sem einkennir hina
platónsk-kristnu hefð að njörva niður veruleikann í eilífum frum-
myndum eða jafnvel lögmálum.
Annað sem mig langar að nefna, og helst nokkuð í hendur við lífs-
hyggju hans, er barátta hans gegn skeytingarleysinu, hvort heldur
skeytingarleysi manna í garð annarra manna eða heimsins í garð
mannanna í heild, sem í báðum tilvikum er verk skynseminnar. Skyn-
semin er nefnilega ekki bara ónáttúruleg, heldur er hún náttúru/ai/í; í
henni felst dauði, dauði leiðindanna. Hinn fullkomlega skynsami mað-
ur hlyti að vera jafnframt fullkomlega vilja- og hreyfingarlaus. Þegar
skynsemin er búin að smætta veruleikann í vélræn lögmál lýkst upp
skeytingarleysi heirpsins í garð mannanna. Þess vegna vill Leopardi
fegra mynd heimsins með því að glæða hann lífi í skáldskap. Með því
að manngera eða persónugera vélrænan alheiminn, einsog Leopardi
gerir sjálfur í prósum sínum, fellur okkur betur við hann og okkur fer
betur að finna okkur samastað í honum; við vitum að hér er blekking
og lygi á ferð, en ímyndunaraflið tekur af stað og fyllir okkur tilfinn-
ingum sem glæða lífsafl okkar. Blekkingin, enda þótt hún sé með-
vituð, er í þjónustu lífsins. Þetta gæti verið fyrsta skrefið, segir
Leopardi, til þess að útrýma skeytingarleysi manna í garð meðbræðra
sinna. Með því að virkja forn andskynsamleg gildi á borð við ættjarð-
arást, dygð, hetjuskap, vegsemd og göfuglyndi, sem fæstir taka alvar-
lega nú á dögum, er ef til vill unnt að reisa við raunverulegt siðferði
sem byggir á ástríðum og tilfinningum, en ekki kaldri skynsemi.
Hamingja manna og siðferði eru þannig nátengd í huga Leopardis.
49
Leopardi: Zibaldone di pensieri, 104.