Hugur - 01.01.2000, Page 58

56
Matthexv Rye
HUGUR
lítil sem engin fyrirhyggja í hugarfari þeirra. Ást þeirra á erfiðleikum
virðist takmarkalaus. í ást á því sem er hættulegt snýr það árásar-
gjörnum og grimmum eðlishvötunum gegn sjálfu sér. Og hér má líta
þá þróun sem Nietzsche greinir í kristni, en eftir að hafa hreiðrað um
sig í hugarfylgsnum úrvinda fólks af lægri stigum, tekur kristni sér
einnig bólstað í sterkum og sjálfseyðandi manneskjum.14
Vandi greiningar Nietzsches er þó ekki úr sögunni. Líkt og
Nietzsche talar sjálfur um á öðrum stað (og í anda sem Freud temur
sér síðar) snúast eðlishvatirnar fyrst inn á við, finni þörf manns fyrir
útrás grimmdar engan annan farveg: „Allar hvatir sem ekki fá svigrúm
beinast inn á við.“15 „Á friðartímum leggur hinn herskái til atlögu við
sjálfan sig.“16 Sú innri kvöl sem sá sterki finnur mögulega í kristinni
trú er því að hluta til (ytri) afneitun og að hluta til (innri) tjáning
grimmdar, einskonar innri tjáning þeirrar hvatar sem fær ekki útrás
hið ytra. í Sifjafrœði siðferðisins dregur Nietzsche upp lýsandi mynd
af þessari félagslegu afleiðslu sjálfspíslarhvatarinnar og tengslum
hennar við trú:
Eftir að hafa dagað uppi hið innra í löskuðu dýrseðli, fann maðurinn
upp slæma samvisku til að geta meitt sig og fengið útrás fyrir
grimmd sína. Sligaður af slæmri samvisku sneri hann sér að trúnni,
en með henni fann sjálfspíningarhvöt hans alvöru farveg: Að skulda
guði! Hvílíkt pyndingartæki!17
Hér gefur að líta verjandi svar, sálfræðilega séð, við ráðgátunni: Hvers
vegna skeyta ekki allir kristnir einstaklingar um sáluhjálp? Slíkir ein-
staklingar teljast ekki upprunalega kristnir, heldur eru þetta sterkir
menn og konur sem fá ekki tjáð grimmd sína nema með því að beina
henni inn á við. Poellner er þó ekki sannfærður, eða hvers vegna ættu
þeir sterku sem eru sviptir fyrirhyggju ekki að svala grimmum og
árásargjörnum eðlishvötum sínum fyrir opnum tjöldum og fylgja í
einu og öllu þeirri siðfræði sem byggir á vanhugsaðri sóun? Ef hinir
sterku eru með öðrum orðum tengdir áhættunni með ástríðufullum
hætti, hvers vegna ættu þeir að láta mörk siðfágunar hefta útrásina
1 4 Sami: Der Antichrist, 22. kafli, WZB, s. 500.
1 •’ Sami: Zur Genealogie der Moral, II § 16, KSA, 6. hluti, 2. bindi, s. 337-340.
16 Sami: Handan góðs og ills, þýð. Arthúr Björgvin Bollason og Þröstur Ásmundsson,
Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík, 1994, s. 187.
Sami: Zur Genealogie der Morai, II § 22, KSA, 6. hluti, 2. bindi, s. 347-349.
17