Hugur - 01.01.2000, Page 59

HUGUR
Tilraun um styrk
57
sem dýrseðlið býður? Lýsing Nietzsches á kristni sem þrá eftir himna-
ríki hlýtur því að teljast vandkvæðum bundin. Astæðuna er þó ekki
að finna í þeim óútskýrðu dæmum sem sanna hið gagnstæða, þ.e. í
þeim sterku einstaklingum sem skeyta ekki um sáluhjálp, heldur í
takmörkun útskýringar Nietzsche þegar kemur að spurningunni: Hvers
vegna finna sterkir einstaklingar sjálfseyðingunni sinni stað í kristni
frekar en að svala henni með trúlausum hætti? Felist alvöru hetjudáð í
afneitun kristinnar trúar, getur „hetjulegur kíkótismi“ ekki útskýrt trú-
hneigð hinna sterku.
Ég mun ekki dvelja frekar við greiningu Nietzsches á trú sem
flótta. Staðreyndin er sú að hefðbundnir, kristnir einstaklingar á borð
við Pascal játa fúslega að þráin eftir himnaríki sé helsta driffjöður
þeirra. Greining Nietzsches á trúnni sem flótta getur því vart talist
áhrifarík gagnrýni á þessa hefð. Öðru máli gegnir hins vegar um þann
þátt greiningar Nietzsches sem snýr að ótta og hefndarþorsta í sálar-
fræði trúarinnar og verður nú vikið að honum.
III Kristni sem hefnd
í því sem talist getur fyrsta ræðan hans í Gorgíasi, fjallar hinn plat-
ónskt ættaði Kallíkles um siðferðishugmynd Sókratesar og segir hana
byggja á sálarfræði frekar en verufræðilegum grunni; hún vísar ekki út
fyrir sig til gæða sem óháð eru þeim sem skynjar. Samkvæmt Kallí-
klesi er siðferðið tækið sem þeir veikbyggðu f senn skapa og nota
gegn þeim sem sterkari eru. Hann heldur því einnig fram að siðavenj-
ur séu tilbúningur veikburða manna, þeirra sem mynda meirihluta
mannkyns, í þeirri von um að draga kjarkinn úr þeim sterku og sigur-
stranglegu.18 Kallíkles gefur það sömuleiðis í skyn að þessir veik-
burða menn séu sambærilegir þrælum, ímynd sem finna má í skrifum
Aristótelesar, Nietzsches og Hegels, en innan heimspekinnar hefur
þrælsímyndin verið notuð til að varpa Ijósi á (einstaka fræðilega)
þætti í félagslegri og pólitískri reynslu mannsins.
Hið sögulega innsæi Kallíklesar getur verið tilkomið vegna afar
nákvæmrar og raunvísindalegrar rannsóknar hans á ferli náttúrunnar.
Hann virðist í það minnsta styðja kenningu sína niðurstöðum sem
ís
Platón: Gorgías, þýð. Eyjólfur Kjalar Emilsson, Hið íslenska bókmenntafélag,
Reykjavík, 1977, s. 113.