Hugur - 01.01.2000, Page 65

HUGUR
Tilraun um styrk
63
raunverulegra, félagslegra fyrirbrigða. Slíku er þó ekki til að dreifa. Sá
háttur Nietzsches að beita fyrir sér hugtakinu „göfugt“ í stað styrks
getur einmitt kallast lykillinn að lýsingu hans á styrk án líkamlegra
vísana.
Þegar orðið „styrkur" ber á góma er oft átt við skynlausa eiginleika
vöðva. Á hinn bóginn eru til fjölmörg tilfelli í hefðbundnu málfari
(og það án myndhverfinga) sent fela í sér allt aðra merkingu. Setning-
ar eins og: „Þú verður að sýna styrk við jarðarför föður þíns á morg-
un“ eða „Það sem drepur þig ekki gerir þig sterkari“ (en þessa á
Nietzsche sjálfur) krefjast öðruvísi túlkunar. Sú túlkun gerir ekki ráð
fyrir líkamlegri getu, heldur dregur þvert á móti upp mynd af tilfinn-
ingalegu jafnvægi, innsæi eða því sem heitir að vera vel gerð mann-
eskja. í skrifum Nietzsches má reyndar finna haldgóð rök fyrir slíku
viðhorfi. Sem dæmi um það má benda á kaflann „Hvað er göfugt?“ í
Handan góðs og ills þar sem Nietzsche staðhæfir eftirfarandi um hina
göfugu stétt: „Yfirburðir hennar voru ekki fólgnir í líkamsafli heldur í
sálarstyrk ... “45 Svo virðist sem lykilþátturinn í lýsingu Nietzsches á
göfgi sé sjálfsfærni, eða það sem kallað var hér að framan sjálfhverft
gildismat. Hin æðri stétt virðist hafa eðlislæga tilfinningu fyrir eigin
verðleikum, en „þrælasiðferðið verður ekki til nema gagnvart sviði
sem er ólíkt og fjandsamlegt."46
Áherslan á hinn sjálfsprottna þátt greinir Nietzsche með afgerandi
hætti frá hugsuði eins og Hegel, þótt til séu þeir sem vilja koma auga
á samhengi þar á milli. Um þetta skrifar George Bataille í bók sinni
Innri reynsla: „Nietzsche þekkti varla betur til Hegels en sem við kom
almennri vitneskju. Um það vitnar Sifjafrœði siðferðisins sem telja
má einstaka sönnun á þeirri vanþekkingu ... “47 Hér er Sifjafrœði
siðferðisins lesin sem einskonar ófullkomin fyrirbærafræði sjálfsins
með hliðsjón af verkum hins unga Hegels. En slíkur lestur verður að
kallast alvarleg yfirsjón. Kennig Hegels í Fyrirbœrafrœði andans-
kenning sem reynst hefur áhrifarík fyrir meginlandshugsuði á borð við
Lacan-byggir á þeirri hugmynd að sjálfsmeðvitund kvikni með
vitundinni um einhvern annan. Sannfæring Nietzsches hins vegar
45 Friedrich Nietzsche: Handan góðs og ills, s. 363.
4® Sami: Zur Genealogie der Moral, I § 10, KSA, 6. hluti, 2. bindi, s. 285.
47 G. Bataille: Inner Experience, (L'Experience Interieure, 1954), þýð. Leslie Anne
Boldt, Suny, New York, 1988, s. 109.