Hugur - 01.01.2000, Page 78

76
Ólafur Páll Jónsson
HUGUR
IV Þverstœða og mótsögn
Áður en lengra er haldið skulum við gá að því að þverstæðan er ekki
mótsögn.5 En það virðist vera sem einungis þurfi að bæta við einni
sjálfsagðri forsendu til að leiða út mótsögn. Þverstæðan er þessi:
(Fl) Það er engin staðreynd um mig sem réttlætir þá staðhæfmgu
að ég meini eitt frekar en annað með því sem ég segi.
Þetta var lærdómurinn af réttlætingarrökunum. Til að leiða út þver-
stæðu þurfum við eftirfarandi forsendu.
(F2) Ef það er einhver staðreynd um mig sem ræður því að ég meina
eitt frekar en annað með því sem ég segi, þá réttlætir sú stað-
reynd þá staðhæfingu að ég meini eitt frekar en annað með því
sem ég segi.
Af þessu leiðir að það er engin staðreynd um mig sem ræður því að
ég meina eitt frekar en annað með því sem ég segi, og því mun ég
ekki einu sinni geta útlistað fyrir ykkur þverstæðu Kripkensteins. En
ég get einmitt útlistað þessa þverstæðu fyrir ykkur-ég hef verið að
gera það-og því stöndum við nú frammi fyrir meinlegri mótsögn.
Kripke nefnir að í þessari stöðu sé tvenns að freista, annars vegar
að finna beina lausn á þverstæðunni og hins vegar að finna á henni
efahyggjulausn eins og hann kallar það. Bein lausn felst í því að sýna
fram á að þverstæðan sé í raun ekki á rökum reist. Slrk lausn þyrfti að
færa rök að því að fyrri forsendunni hér að ofan, forsendu Fl, skyldi
hafnað, og finna þar með meinbug á réttlætingarrökunum.
Efahyggjulausn byggist hins vegar ekki á að hafna réttlætingarrök-
unum heldur að hafna því að það sé eitthvað þverstæðurkennt við
niðurstöðuna. í okkar tilfelli beinist efahyggjulausn að því að hafna
5 Munurinn á þverstæðu og mótsögn er f sem stystu máli sá að þverstæða er einung-
is eitthvað sem er ótrúlegt, t.d. eitthvað sem stangast á við daglega reynslu. Sem
dæmi um þverstæðu má nefna röksemdafærslu Zenons fyrir því að Akkiles gæti
ekki unnið upp forskot skjaldböku þótt hann hlypi helmingi hraðar en hún. Sú
niðurstaða var og er aldeilis ótrúleg og örugglega röng, en það er ekki alveg aug-
ljóst hvar röksemdafærslan bregst. Mótsögn er hins vegar setning á forminu„p og
ekki-p,“ til dæmis „það rignir og það rignir ekki.“ Það væri ekki einungis ótrúlegt
ef þessi setning væri sönn, það er ekki einusinni hægt að hugsa sér að hún væri
sönn. Að segja bæði að það rigni og að það rigni ekki er að segja ekkert. Um
þverstæður má m.a. lesa í Afarkostum Atla Harðarsonar (Reykjavík, 1995).