Hugur - 01.01.2000, Page 87

HUGUR
Efahyggja um merkingu
85
„fyrirfram“ hefðbundnum þekkingarfræðilegum skilningi. Það sem
hægt er að fullyrða fyrirfram er að mótsagnir eru ósannar en klifanir
sannar, að 2 + 2 jafngildi 4, kannski að piparsveinar séu ógiftir og ef
við höllumst á sveif með Kant að allt eigi sér orsök, að veröldin sé
samfelld í tíma og rúmi, og svo kannski eitthvað fleira. En hvað
þýddi það nú ef sú staðreynd að ég meina samlagningu með „plús“
væri fyrirfram þekkjanleg? Eyjólfur Kjalar Emilsson vill draga þann
lærdóm af þverstæðu Kripkensteins að staðreyndir um merkingu séu
einmitt fyrirfram þekkjanlegar; þær séu eins og frummyndir Platons
sem bera einhvernveginn með sér hvað þær eru.8 Helstu rök Eyjólfs
fyrir þessari niðurstöðu eru þau að þverstæðan sé svo ótrúleg að á
henni verði að finna lausn og að platonisminn sé skársta lausnin.
Þarna virðist mér Eyjólfur ekki gefa nógan gaum að því hvernig þver-
stæðan verður til.
Ef við hugsum okkur að réttlætingarhugmyndin í F1 sé sú að
staðreynd A réttlæti staðreynd B ef B leiði af A, getum við umorðað
forsendurnar tvær á eftirfarandi hátt:
(F3) Af engri staðreynd um mig leiðir að ég meina eitt frekar en
annað.
(F4) Ef það er staðreynd um mig sem ræður því að ég meina eitt
frekar en annað með því sem ég segi, þá leiðir af þeirri stað
reynd að ég meina það sem ég í raun meina.
En hvenær ræður ein staðreynd annarri? I gildri ályktun í formlegri
rökfræði ræður sannleikur forsendnanna því að niðurstaðan er sönn,
þ.e. þær staðreyndir að forsendurnar eru sannar og að ályktunin er gild,
ráða þeirri staðreynd að niðurstaðan er sönn. Niðurstaðan er rökfræði-
leg afleiðing af forsendunum. Á svipaðan hátt ræður sú staðreynd að
Pétur er piparsveinn því að hann er ókvæntur. Að vísu er sú staðreynd
að Pétur er ókvæntur ekki rökfræðileg afleiðing af því að hann er
piparsveinn, en við getum sagt að hún sé merkingarfræðileg afleiðing
þeirrar staðreyndar.
Ef þetta er það samband staðreynda sem við eigum við þegar við
segjum í F4 að ein staðreynd ráði annarri, þá virðist erfitt að hafna
8
Eyjólfur Kjalar Emilsson, „Sólin, hellirinn og hugsanir guðs,“ Skímir, haust 1992.