Hugur - 01.01.2000, Side 91

HUGUR
Var Wittgenstein atferlishyggjumaður?
89
Atferlishyggja
Þegar blaðað er í uppsláttarritum í sálfræði og heimspeki til þess að
glöggva sig á eðli og inntaki atferlishyggju kemst maður fljótt að
raun um það að inntakið fer eftir því hver skrifar (og jafnvel hvenær);
og eðlið er ekkert! Nefna má til sögunnar eftirfarandi afbrigði atferlis-
hyggju: „sálfræðilega, málvísindalega, frumspekilega, rökfræðilega,
aðferðafræðilega, útrýmingarsinna, rökgreiningarlega, vísindalega og
áhvílandi.“2 Þessi upptalning er ekki tæmandi, en afar lítið greinir
sum þessara afbrigða í sundir. Næst okkur í tíma eru svo verkhyggju-
útgáfur af atferlishyggju, sem reyndar er einnig eðlilegt að skipta upp
í flokka (allavega þrjá).
í bók sinni A Histoiy of Psychology kemst T. H. Leahey þannig
að orði um atferlishyggju: „ ... „atferlishyggja,“ eins og orðið er
yfirleitt notað, er að verða ótækt til þess að lýsa flokk og ónothæft
yfir sögulegt fyrirbæri.“3 Þetta segir hann vegna þeirra fjölmörgu
ólíku hópa manna sem töldu sig atferlissinna; þrátt fyrir deilur um
margvísleg og mikilvæg efni. Því má segja að þegar komið er fram á
miðja öldina er orðið marklaust að kalla einhvern atferlissinna, það
innihélt of marga lausa enda. Þetta er ekki neitt einkaálit Leaheys, því
strax árið 1967 kemur fram hjá heimspekingnum A. S. Kaufman að ef
atferlissinnar eru þeir sem telja atferli þungamiðju rannsókna um
manninn, þá þurfa tveir atferlissinnar ekki að deila neinum skoðunum
um mikilvægustu efni. Þeir þurfa til að mynda ekki að vera sammála
um skilgreiningu á atferli.4 Hann telur að ef fjalla eigi um
atferlishyggju verði að gera það með umfjöllun um ákveðna flokka
eða tegundir hennar.
Hefð er fyrir því að skipta atferlissinnum í tvær fylkingar eftir
afstöðu þeirra til tilvistar þess sem hugræn hugtök eiga að vísa til.
Aðferðafræðilegir atferlissinnar voru þeir sem töldu engu breyta hvort
hugræn ferli væru raunveruleg eða ekki, rannsóknaraðferðin yrði sú
sama. Frumspekilegir atferlissinnar neituðu hinsvegar alfarið að hug-
2 Enska: psychological, linguistic, metaphysical, logical, methodological, elimina-
tive, analytical, scientific, supervenient.
3 Leahey, T. H. (1992) A History of Psychology. New Jersey: Prentice Hall, bls.
271. Á ensku:...„behaviorism" as it is usually used is becoming useless as a
philosophical categorý and unworkable as a historical entity.
4 Kaufman, A. Sjá í: Edmon, P., ritstj. (1967) The Encyclopaedia of Philosopliy.
New York: MacMillan Company & The Free Press.