Hugur - 01.01.2000, Síða 92

90
Karl Ægir Karlsson
HUGUR
rænt ástand eða hugræn ferli væru raunveruleg. Jafnvel þessi hefð-
bundna, einfalda tvískipting er hlaðin vandkvæðum.
Aðferðafræðilegir atferlissinnar töldu vísindalega aðferð krefjast
þess að skýringar yrðu að vera á sviði hins skoðanlega, þ.e. atferlis,
hvort sem sjálfsvitund eða hugur væru raunveruleg fyrirbæri eða ekki.
Frumspekilegir atferlissinnar töldu hugann-þó ekki sjálfsvitund-vera
goðsögn sem ætti að særa úr öllum vísindalegum kenningum.
Aðferðafræðilegir atfelissinnar smíðuðu kenningar með millibreytum,
hugsmíðum, óskoðanlegum fyrirbærum og ferlum innra með lífveru
sem framkallað gæti atferli, þrátt fyrir að hafna sjálfsvitund sem
óvísindalegri. Þeir, ásamt hugræðingum, nota oft stór kerfi óvitaðra
ferla innan verundar til þess að skýra hegðun án þess að kalla kerfin
hugræn. Frumspekilegir atferlissinnar sem hafna tilvist hugans, nota
samt sem áður einkafyrirbæri í sjálfsvitund, t.d. tannpínu, sem hluta
af skýringum á atferli. Á hinn bóginn eru þeir ófáanlegir til að ræða
óvituð og óskoðanleg ferli sem hluta af skýringum. Þegar þessi flokk-
un er notuð er átt við einhverskonar hreint forin af þeirri stefnu sem
um ræðir; að staðsetja einstaka menn í þessa flokka er loðið. Skinner
er, t.a.m., mjög erfitt að staðsetja og jafnvel Watson einnig þó að þau
hugtök sem hann beiti hafi á margan hátt verið frumstæð. Skoðanir
þeirra beggja á' mörgum mikilvægum efnum, eins og útrýmingu
hugrænna hugtaka, mikilvægi þeirra og því hvort hægt sé að þýða öll
hugræn hugtök á mál efnislegra hreyfinga, eru óljósar.
Ein skýring á því hve atferlishyggja er sundurlaust kraðak er hversu
ólíkar ástæður menn höfðu til að aðhyllast hana.5 Sem dæmi um þetta
mætti nefna heimspekingana Gilbert Ryle og Willard van Orman
Quine. Sem fyn' mun ekki staldrað við þá staðreynd að þeir voru báðir
yfirlýstir atferlissinnar (af einhverjum toga), heldur fundinn staður
staður í verkum þeirra sem réttlætir þá yfirlýsingu.
Gilbert Ryle má flokka sem atferlissinna vegna greiningar hans á
tvíhyggju. Hann hafnar því að til séu tveir „heimar“ (efnislegur og
andlegur) og heldur því jafnframt fram að allt hugrænt sé einkalegt.
Þetta tvennt leiðir til sjálfsveruhyggju og þegar Ryle gefur sér, til að
bregðast við þessu, að allt sé úr „einum heimi“ og þýða megi hugræn
5 Það er önnur góð spurning, hvort ástæður sem einhver hefur fyrir afstöðu skipli
máli þegar meta á afstöðuna eða hvort afstaða hans, og það atferli sem henni
fylgir, skipti aðeins máli.