Hugur - 01.01.2000, Qupperneq 94

92
Karl Ægir Karlsson
HUGUR
forspá er kemur að mönnum bundin við afmarkað atferli (eða afurðir
þess; v) forspá vísindanna er hámörkuð við þær aðstæður þegar næst
að tengja með lögbundnum hætti ytri aðstæður (óháð breyta) og at-
ferli; þessi „lögmál“ eru tölfræðileg; vi) ef slíkar óháðar breytur eru
hluti af mönnum verða þær að vera atferli; vii) af þessu leiðir að
helsta markmið vísindalegra rannsókna um manninn ætti að vera að
finna lögmál sem tengja ytri, skoðanlegar aðstæður við það atferli
sem þeim fylgir. Þessi dæmi um frumspekilega og vísindalega at-
ferlissinna sýna hvernig atferlishyggja sem forsenda stýrir áhangendum
sínum á ólíka stigu; hvernig hinar ýmsu kenningar leiða kenninga-
smiðinn að atferlishyggju.
Þessi skýra sundurliðun á forsendum vísindalegrar atferlishyggju
vekur óneitanlega vonir til þess að hægt sé að segja með vissu hverjir
aðhylltust hana og hverjir ekki. Það kann til að mynda sýnast kyndugt
að telja Toman og Hull til fylgismanna þessarar stefnu en báðir not-
uðu „óskoðanlega atburði“ sem hluta af skýringum. Hull með því að
færa langar keðjur áreita og svörunar11 inní huga viðfangsins og
Tolman til dæmis með tilraunum sínum á hugkortum rotta. í þessum
tilraunum, sem fólust í því að fylgjast með hvernig rottur gátu ratað
um völundarhtás í ætisleit, taldi Tolman sig geta dregið ályktanir um
tilvist korts af völundarhúsinu sem rottan lærði smám að beita
(Leahey, 1992). Segja má með nokkurri vissu að báðir aðhylltust
þessa útgáfu atferlisstefnu einhvemtíma á ferlinum.
Það eru fáir sem aðhyllast atferlishyggju á því formi sem hér hafa
verið nefnd sem dæmi nú á dögum. Atferlishugtakið hefur fengið
meiri athygli en áður og það skilgreint nákvæmar. Það skapar aftur á
móti ný vandamál fyrir atferlissinnna til þess að taka afstöðu til; eftir
því sem þetta lykilhugtak er skilgreint þrengra því erfiðara er að vera
atferlissinni.
Atferlishyggju í samtímanum, sem er orðin það samdauna verk-
hyggju að vart má greina í sundur, má skipta í þrennt. Fyrst má nefna
það að telja atferli nægilegt fyrir hugræna virkni. Það er: allt það sem
hefur engar tilhneigingar til atferlis hefur enga hugræna virkni. Þessa
útgáfu af atferlisstefnu má með nokkurri vissu telja runna undan
rifjum Wittgensteins (Byrne, 1994; Wittgenstein, 1994/1953) úr
í i
Enska: stimulus response.