Hugur - 01.01.2000, Side 137

HUGUR
Hver var Brynjóljur Bjamason?
135
en gerist þó ekki án látlausrar baráttu verkalýðsins. I lok fyrirlestrarins
segir Brynjólfur:
„Hvernig getur þá söguleg nauðsyn orðið að siðferðislegu verðmæti?
Hvernig er hægt að ætlast til þess, að miljónir manna fórni lífi og
starfskröftum fyrir málefni, sem hefir það eitt til sín ágætis, að vera
söguleg nauðsyn?
Til þess að leysa þetta viðfangsefni nægir ekkert einstaklings-
viðhorf. Frá bæjardyrum einstaklingsins líta mennirnir út eins og
einmana skipbrotsmenn, sem berast fyrir straumi og vindi.
Rannsökum vjer söguþróunina og hin veljandi og hafnandi öfl
hennar, verður útsýnið alt annað. Verkalýðurinn er máttur, sem
beinir rás viðburðanna inn á nýjar brautir, hann er frumherji nýrrar
menningar, æðra þróunarstigs. Þannig verður mögulegt mat, sem er
algilt fyrir mennina. Þannig verða áhugamál verkalýðsins og
mannkynsins eitt og hið sama. En hjer erum vjer á takmörkunum
milli sögulegra vísinda og siðfræði og látum því staðar numið.“26
Þau vandamál, sem hér var vikið að, tók Brynjólfur fyrir í fyrsta
heimspekiriti sínu Forn og ný vandamál, sem kom út 28 árum síðar, í
köflunum „Viljafrelsi“ og „Gott og illt.“
f formálanum að þeirri bók skýrði hann hvers vegna hann ritaði
hana. „Vér lifum á miklum tímamótum,“ sagði hann, „sem krefjast
djúptækrar endurskoðunar allra mannlegra hugmynda.“27 Vísindin
hefðu skyggnst svo djúpt að þau kæmust í strand frá sjónarmiði þeirr-
ar heimsskoðunar, sem flestir vísindamenn væru mótaðir af. „Það er
því mikil nauðsyn að staldra við, skyggnast um og kanna grundvöll-
inn, sem þekking vor er reist á.“28 Þetta skrifaði hann árið 1954.
Það er hæpið að kalla Brynjólf frumlegan, pólitískan hugsuð. í
þeirri baráttu fyrir brauði og frelsi sem hann tók þátt í hafði hann að
pólitískri fræðikenningu að ganga og henni beitti hann við íslenskar
aðstæður síns tíma og þar naut sín sú agaða hugsun og skarpskyggni
sem ég held megi sjá í heimspekiritum hans. En í heimspeki sinni
tók hann við þar sem hinni pólitísku fræðikenningu sleppti, hann
reyndi að komast til botns í þeim vandamálum sem við stöndum
frammi fyrir þegar baráttunni fyrir brauði og frelsi lýkur.
26 Samarit,s. 18-19.
27 Brynjólfur Bjamason, Forn og ný vandamál (Reykjavík: Heimskríngla, 1954), s.
8.
Sama rit, s. 10.
28