Læknablaðið - 15.09.2000, Qupperneq 24

FRÆÐIGREINAR / LÍFFÆRAFLUTNINGAR
Scandiatransplant var stofnað 1969 með þáttöku
allra Norðurlanda nema Islands sem gekk í samtökin
1972. íbúafjöldi Norðurlanda er nú nálægt 24
milljónum (Danmörk 5,3 milljónir, Finnland 5,2
milljónir, ísland 0,28 milljónir, Noregur 4,4 milljónir
og Svíþjóð 8,9 milljónir).
í fyrstu var um að ræða fremur óformlega
samvinnu allra ígræðslusjúkrahúsa undir verndar-
væng Norræna ráðherraráðsins. Frá árinu 1993 hefur
Scandiatransplant starfað sem félagsskapur
ígræðslusjúkrahúsanna. Höfuðstöðvar hafa jafnan
verið í Arósum.
Þar sem ekki eru framkvæmdar hér ígræðslur
hefur Heilbrigðisráðuneytið talist formlegur með-
limur. ísland á einn fulltrúa á aðalfundi Scandia-
transplant og situr sá einnig í stjórn með málfrelsi en
án atkvæðisréttar.
Á aðalfundi Scandiatransplant eru meðal annars
settar reglur um flutning líffæra milli ígræðslu-
sjúkrahúsanna (2). Um nýru gilda nú þær reglur að
því sjúkrahúsi sem nemur brott líffæri er skylt að
senda annað nýrað ef einhvers staðar fyrirfinnst
sjúklingur með fullt HLA-A,B og DR samræmi við
gjafann. Séu þeir fleiri en einn ganga sjúklingar með
fjölmótefni gegn HLA-mótefnavökum fyrir. Lifrar er
skylt að senda til sjúklinga með bráða lifrarbilun eða
bráða þörf fyrir endurígræðslu. Hvað brjósthols-
líffæri varðar ganga þeir fyrir sem komnir eru á
vélræna blóðrásaraðstoð (mechanical assist device).
Island var aðeins þiggjandi í Scandiatransplant allt
til ársins 1993 en þá hófust hér líffæratökur til
ígræðslu. Fram að þeim tíma annaðist Ríkisspítalinn í
Kaupmannahöfn ígræðslu nýma úr látnum gjöfum
(nánýrna) í íslenska sjúklinga á vegum Scandia-
transplant.
Lög um ákvörðun dauða og
brottnám líffæra til ígræðslu
Til þess að íslendingar gætu lagt nálíffæri til hins
norræna ígræðslusamstarfs varð að koma hér á
lögum um að algert heiladrep, heiladauði, væri
meginskilmerki dauða. Einnig var þörf löggjafar um
notkun líffæra til ígræðslu, jafnt úr látnum sem
lifandi.
Slík löggjöf komst á í nágrannalöndunum á
níunda áratugnum og var alger forsenda þess að unnt
væri að nýta brjóstholslíffæri til ígræðslu en það hafði
orðið fýsilegt með tilkomu hins ónæmisbælandi lyfs
cýklósporíns. Undirbúningur að löggjöf gekk hér
greiðlega og var meðal annars unnt að styðjast við
lög í nágrannalöndum, einkum Svfþjóð. Lögin voru
staðfest vorið 1991 (3,4) og vorum við aðeins skammt
á eftir Dönum sem voru nokkur ár með sín lög í
bígerð.
Samningur við Sahlgrenska sjúkrahúsið
Eftir samþykkt áðurgreindra laga var leitað hentugs
sjúkrahúss til að græða nálíffæri í íslenska sjúklinga.
Við samningagerðina höfðu Islendingar í farteskinu
að geta lagt með sér líffæri. Leitað var hófanna í
Bretlandi og þeim norrænum ígræðslusjúkrahúsum
sem næst okkur voru. Bretland heltist úr lestinni sem
valkostur þar sem sjúklingar okkar nutu ekki sama
forgangs að líffærum og breskir þegnar. Auk þess
áttum við Scandiatransplant í raun skuld að gjalda.
Samið var við Sahlgrenska sjúkrahúsið í Gauta-
borg og komst það samstarf í gagnið árið 1993.
fslenskir sjúklingar sem biðu nálíffæra voru settir á
biðlista í Gautaborg. Þau sjúkrahús á íslandi sem
höfðu gjörgæsludeildir (Landspítalinn, Sjúkrahús
Reykjavíkur og Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri)
og voru því líkleg til að meðhöndla nálíffæragjafa
voru vígð til samstarfs. Ef upp komu slík tilfelli flaug
teymi frá Gautaborg til íslands í leiguþotu, nam brott
líffærin og fór strax með þau til baka.
Samstarfið við Gautaborg stóð í fjögur ár en ýmis
vandamál urðu til að það varð ekki lengra.
Aftur til Ríkisspítalans í Kaupmannahöfn
Enn var leitað samninga og var nú samið við
Ríkisspítalann í Kaupmannahöfn. Það sjúkrahús
hafði séð um ígræðslur nánýrna í íslenska sjúklinga í
20 ár. Samið var á líkum forsendum og við Gauta-
borg en gert var ráð fyrir fullri uppvinnslu sjúklinga
hér heima fyrir ígræðslu og eftirliti að henni lokinni.
Samingurinn við Ríkisspítalann gildir enn.
ígræðslur frá 1970 til 1999
Fyrsta ígræðsla í íslending fór fram í London 1970
þegar grætt var í nýra úr lifandi gjafa. Það nýra starfar
enn. Fyrstu nánýrun voru grædd í íslenska sjúklinga á
Ríkisspítalanum í Kaupmannahöfn 1973 og voru 40
nánýru grædd í íslendinga til ársloka 1992.
Árið 1988 var fyrst grætt hjarta í Islending og var
það einnig gert í London. Alls munu þrír sjúklingar
hafa fengið ígrædd hjörtu þar. í árslok 1992 voru
fjórir íslenskir sjúklingar á biðlista í London eftir
hjarta eða hjarta og lungum. Sá biðlisti fluttist yfir til
Gautaborgar.
Fyrsta lifrarígræðsla í íslenskan sjúkling fór svo
enn fram í London árið 1985. Fram til 1992 voru tvær
lifrar til viðbótar græddar í Islendinga, önnur í
Pittsburgh í Bandaríkjunum, hin í London. Igræðslur
nálíffæra í fslendinga í Gautaborg (1993-1996) og
Kaupmannahöfn (1997-1999) eru sýndar í töflu I.
Fjöldi sjúklinga á biðlista í árslok eftir hinum ýmsu
nálíffærum sést í töflu II.
ígræðslur nýrna úr lifandi gjöfum
Þessar ígræðslur hafa aldrei verið bundnar við einn
stað og hafa farið fram í Kaupmannahöfn, Gauta-
borg, London og Boston en börn hafa einkum hlotið
ígræðslu á síðastnefnda staðnum. ígræðslum úr lif-
andi gjöfum hefur fjölgað mjög síðustu 10-15 árin og
568 Læknablaðið 2000/86