Læknablaðið - 15.09.2000, Page 52

r
FRÆÐIGREINAR / LÍFFÆRAFLUTNINGAR
Figure 1. The number of allogeneic ancl autologous bone marrow trasplantations
performed worldwide from 1970 to 1995. From International Bone Marrow Transplant
Registry 1995.
Published with the kind permission of IBMTR/ABMTR-Statistical Center.
»% 0%
76%
1683
■ Leukaemia
□ Lymphoma
■ Aplastic anaemia
■ Congenital
disorders
■ Solid tumors
1891
1997
Figure 2. Changes in main indications for allogeneic transplantalion in Europe 1973-
1997. From the EBMT Handbook. Blood and Marrow Transplantation 2000.
Reproduced with permission from the EBMT.
stuðningi (high dose therapy with stem cell support),
þar sem eigin stofnfrumur sjúklingsins eru notaðar
við meðferðina. í seinna tilvikinu er því ekki um
eiginleg mergskipti að ræða, en stofnfrumugjöfin
gerir mögulegt að gefa mun hærri skammta af
frumudrepandi lyfjum heldur en mögulegt væri án
stuðnings frá stofnfrumum sjúklingsins. Eigin
stofnfrumuígræðsla heppnaðist fyrst seint á áttunda
áratugnum en notkunin fór hratt vaxandi upp úr 1980
og nú er svo komið, að mun fleiri eigin
stofnfrumuígræðslur eru framkvæmdar heldur en
mergskipti (mynd 1). Af 20.522 ígræðslum á skrá hjá
evrópsku ígræðslusamtökunum (European Bone
Marrow Transplant Organization, EBMT) fyrir árið
1998 voru 73% eigin stofnfrumuígræðslur og 27%
mergskipti (4). í þessari grein verður fyrst og fremst
fjallað um mergskipti.
Ábendingar
Hlutverki hefðbundinnar stofnfrumuígræðslu má
skipta í þrjá meginþætti: 1. Að bæta upp skort á
merg- og eitilfrumum, til dæmis við mergbilun og
meðfæddar ónæmistruflanir. 2. Vernd gegn auka-
verkunum af háskammta frumudrepandi lyfjum og
geislameðferð, til dæmis í meðferð eitilfrumu-
krabbameins, hvítblæðis og ýmissa krabbameinsæxla.
3. Uppræting sjúklegrar blóðmyndunar og endur-
reisn með eðlilegum stofnfrumum, til dæmis í
sigðfrumublóðleysi (5). Hlutverk mergskipta lýtur að
öllum þremur þáttunum hér að ofan, en ígræðsla
eigin stofnfrumna gegnir eingöngu hlutverki við að
vernda gegn aukaverkunum af háskammtameðferð.
Illkynja blóð- og eitilfrumusjúkdómar eru
algengustu ábendingar þessarar meðferðar í dag.
Helstu sjúkdómaflokkarnir eru hvítblæði, bæði brátt
og langvinnt, eitilfrumukrabbamein (Non-Hodgkin s
lymphoma og Hodgkin's disease), mergfrumuæxli
(multiple myeloma) og meðfæddar ónæmistruflanir.
Ábendingar fyrir mergskipti á skrá hjá EBMT fyrir
árið 1998 voru eftirfarandi: bráða mergfrumu-
hvítblæði (acute myelogenous leukemia, AML)
26%, langvinnt mergfrumuhvítblæði (chronic
myelogenous leukemia, CML) 25%, bráða eitil-
frumuhvítblæði (acute lymphoblastic leukemia,
ALL) 20%, mergrangvaxtarheilkenni (myelodys-
plastic syndrome, MDS) 6%, eitilfrumukrabbamein
9%, vanmyndunarblóðleysi (aplastic anemia) 5%,
ónæmistruflanir 7% og krabbameinsæxli 0,5%
tilfella. Á tímabilinu 1987 til febrúar 1998 voru 61%
mergskipta fyrir bráða mergfrumuhvítblæði fram-
kvæmd í fýrsta sjúkdómshléi en fyrir bráða eitil-
frumuhvítblæði voru 37% mergskipta framkvæmd í
fyrsta og 35% í öðru sjúkdómhléi (4). Mynd 2 sýnir
breytingarnar sem orðið hafa í Evrópu frá 1973 til
1997 á ábendingum fyrir mergskipti.
Tímasetning ígræðslu
Enn eru skiptar skoðanir um bestu tímasetningu
ígræðslumeðferðar. Ljóst er að sjúklingum vegnar
betur hafi þeir ekki fengið mikla undanfarandi
meðferð, en það er einkum vegna minni áhættu á
líffæraskemmdum sem geta orsakast af ígræðslumeð-
ferðinni. Erfitt er að mæla með mergskiptum hjá
einstaklingum með lokastigssjúkdóm þar sem
lífslíkur eru mjög litlar, nema um sé að ræða
tilraunameðferð. Aldur sjúklings skiptir meginmáli
fyrir árangur ígræðslu. Gjarna er miðað við 60 ára
aldurstakmark fyrir mergskipti frá skyldum gjafa
með fullu vefjaflokkasamræmi, 45 ára aldur fyrir
594 Læknablaðið 2000/86