Þjóðmál - 01.06.2010, Qupperneq 48

46 Þjóðmál SUmAR 2010
lögum . Eftirfarandi skal þó áréttað:
Í skýrslu umboðsmanns Alþingis fyrir árið
2004 segir: „ . . . Er þetta til marks um að í þess­
um málum hefur reynt á það álitaefni hvort
nægj an leg lagaheimild stæði til afskipta eða
ákvarð ana stjórnvalda eða hvort það sem gert
var af hálfu stjórnvalda hafi verið í samræmi
við lög . Í íslenskum rétti er það meginregla
að stjórnsýslan er lögbundin og að starfsemi
stjórnvalda verður að vera í samræmi við lög
og eiga í þeim fullnægjandi stoð . Þessi regla er
í fræðunum nefnd lögmætisregla .“10
Eða, eins og segir með öðrum orðum í sömu
skýrslu: „Þegar fjallað er um álitaefni sem
lúta að því hvort fyrir hendi sé nauðsynleg
lagaheimild til tiltekinnar starfsemi stjórnvalda
eða afskipta af málefnum borgaranna og hvort
athafnir stjórnvalda séu í samræmi við efni
laganna verður að gera skýran greinarmun
á lagaheimildinni annars vegar og svo hinu
hvort viðkomandi starfsemi sé æskileg eða
eftirsóknarverð . Það er einfaldlega svo að þar
sem lögmætisreglan á við hafa stjórnvöld og
þá einstakir fyrirsvarsmenn þeirra ekkert val –
það verður að fylgja leikreglunum .“11
Í sömu skýrslu áréttar umboðsmaður Al þing­
is sérstaklega „mikilvægi þess að þeir sem fara
fyrir í störfum stjórnvalda gæti betur að því að
skilyrði lögmætisreglunnar séu uppfyllt þegar
stjórnvöld hafa afskipti af málefnum borg ar­
anna eða vilji stendur til þess að fella starfs­
10 Skýrsla umboðsmanns Alþingis fyrir árið 2004, bls . 14 .
11 Skýrsla umboðsmanns Alþingis fyrir árið 2004, bls . 15 .
hætti stjórnvalda að breyttum aðstæðum .“
Þá vekur umboðsmaður Alþingis sérstaklega
athygli á „mikilvægi þess að stofnanir haldi
sig innan valdheimilda sinna og þá einnig
gagnvart öðrum stofnunum sem fara með
skyld verkefni .“12
Sem dæmi um það hversu lögmætisreglan er
fortakslaus má hafa dóm Hæstaréttar 22 . sept­
ember 2005 í máli nr . 51/2005 með ömurlegri
niðurstöðu fyrir heyrnarskerta stúlku er leitaði
sjálfsagðrar fyrirgreiðslu vegna skólagöngu .
Þá verður í þessu samhengi að líta til spurn­
ingarinnar um valdbærni einstakra stofnana .
Heimild stofnunar til afskipta er eðli málsins
samkvæmt enn takmarkaðri ef tilgreint
verkefni hefur með lögum verið falið annarri
stofnun . Um þetta á nefndinni einnig að vera
kunnugt en eðli málsins samkvæmt verður að
ítreka eftirfarandi grundvallaratriði:
Svo sem áður segir hefur umboðsmaður Al­
þingis i ársskýrslu sinni sérstaklega brýnt fyrir
þeim sem starfa í stjórnsýslunni „mikilvægi
þess að stofnanir haldi sig innan valdheimilda
sinna og þá einnig gagnvart öðrum stofnunum
sem fara með skyld verkefni .“13
Þekkt er gagnrýni til margra ára um að ekki
hafi ætíð verið farið eftir þeirri nauðsynlegu
reglu að stjórnvald haldi sig á mottunni
gagnvart öðru stjórnvaldi, eins og ég oft fékk
að heyra í störfum mínum sem formaður þessa
fjölskipaða stjórnvalds, sem Seðlabankinn er
líkt og Fjármálaeftirlitið, þar sem afl atkvæða
réði úrslitum um niðurstöðu mála . Gagnrýni
um óljós valdmörk milli stjórnvalda hefur þó
ekki einungis verið á sviði fjármála .
Til dæmis sagði þáverandi félagsmálaráð­
herra í ávarpi á ársfundi Vinnueftirlits ríkisins
4 . maí 2001: „Þá hefur ríkisstjórnin látið yfir­
fara opinberar eftirlitsreglur og beint athygli
að eftirlitsiðnaðinum í landinu sem er orðinn
næsta umfangsmikill . Mikilvægt er að ekki sé
um tvíverknað að ræða . Skilvirkni sé tryggð
og eðlilegs öryggis sé gætt . Þá er mikilvægt að
sam ræmi sé í stjórnsýslu og valdmörk skýr og
boð valdi skipulega fyrirkomið .“
12 Skýrsla umboðsmanns Alþingis fyrir árið 2004, bls . 15 .
13 Skýrsla umboðsmanns Alþingis fyrir árið 2004, bls . 15 .
Svo sem áður segir hefur umboðsmaður Al þingis i
ársskýrslu sinni sérstaklega brýnt
fyrir þeim sem starfa í stjórn ­
sýslunni „mikilvægi þess að
stofnanir haldi sig innan vald­
heimilda sinna og þá einnig
gagnvart öðrum stofnunum
sem fara með skyld verkefni“ .