Þjóðmál - 01.06.2010, Qupperneq 60

58 Þjóðmál SUmAR 2010
barm og sjá hverjir eru að bregðast beinhörðum
gildandi lagafyrirmælum, en eru ekki að fara
á svig við eftiráreglur, sem fremur eru sóttar í
athugasemdir en lög .
Það var því auðvitað engin vanræksla eða
mistök að þrengja ekki um of reglur um veð í
viðskiptum við Seðlabankann við þær aðstæður
sem uppi voru frá haustinu 2007 fram að banka­
hruni 2008 . Þar var um að ræða meðvitaðar
ákvarðanir, byggðar á skýrum lagafyrirmælum
um að það væri bankastjórnarinnar að meta
veð, og skýrum lagafyrirmælum um að eitt af
megin verkefnum Seðlabankans væri að standa
vörð um og stuðla að virku peningakerfi í
landinu sem hann þjónaði . Það tókst honum
meira segja að gera eftir allt hrun og verður
ekki flokkað undir neitt annað en afrek af hálfu
starfsfólks bankans og þess fjölda fólks sem sótt­
ur var út fyrir veggi hans til aðstoðar .
Ein aðferð til að meta hvort viðbrögð Seðla­
bank ans hafi verið óeðlileg er að líta til þess
sem gert var annars staðar, því eldurinn brann
víðar en á Íslandi . Ef litið er til Vesturlanda
sést að seðlabankar og ríkisstjórnir gripu til
margvíslegra aðgerða til að auka aðgang fjár­
málastofnana að lausafé eins og áður hefur verið
nefnt . Í Evrópu og Bandaríkjunum var farið í
yfirtöku ríkissjóða á bönkum . (Þáverandi fjár­
málaráðherra Bandaríkjanna gefur til kynna
í nýút kominni ævisögu sinni að flestar hans
aðgerðir, samningar og niðurstöður við banka í
nauð, hafi verið án skriflegra orðsendinga, gerðar
af honum sjálfum í gegnum síma, oftast án þess
að hafa nokkur skrifleg gögn við höndina .)
Á þessum tveimur svæðum var einnig farið í
eiginfjárinnspýtingu, veitingu ríkisábyrgða og
ekki síst í umtalsverða rýmkun á reglum um
veð í viðskiptum við seðlabanka . Danski seðla­
bankinn greip til þess ráðs að lána bönkum án
trygginga . Í raun fela þær aðgerðir sem tíund­
aðar eru hér að framan í sér stuðning, þar sem
eina tryggingin er í eignum fyrirtækjanna sem
hans njóta . Það eru hliðstæðar eða lakari trygg­
ingar en felast í óvörðum skuldabréfum fjár­
mála stofnana . Hvað íslensk stjórnvöld varðaði
var lausafjárfyrirgreiðsla Seðlabankans eina
raunhæfa leiðin til að aðstoða banka . Íslenska
ríkið hafði ekki aðgang að erlendu lausafé nema
í takmörkuðum mæli . Íslenska bankakerfið var
hið stærsta í heimi sem hlutfall af landsframleiðslu
heimalandsins . Aðgerðir sem fælu í sér yfirtöku,
hlutafjárframlög eða veitingu ríkisábyrgðar voru
því mikið hættuspil . Til þeirra mátti því ekki
grípa fyrr en hrun viðkomandi stofnunar blasti
hvort sem var við að öðrum kosti . Þá væri hægt
að réttlæta slíka aðgerð, enda væru raunhæfar
líkur á að hún kynni að takast .
Í kjölfar bankahrunsins sást að Seðlabankinn
var með 273 milljarða króna í fasteignabréfum
og öðrum eignum fjármálastofnana í sínum
bókum . Þær tölur sýna svart á hvítu að Seðla­
bankinn hafði aflað sér annarra trygginga en
„óvarinna“ bankabréfa . Í veðbókum bankans
var saman kominn mjög stór hluti af öllum
fasteignaútlánum bankakerfisins auk annarra
eigna . Lausleg athugun bendir því til að með
þessum eignum í bókum bankans, og „óvörð­
um“ veðum í bönkunum sjálfum, hefði Seðla­
bankinn sloppið því sem næst skaðlaus af
veðlánum sínum, ef forgangsröð krafna hefði
ekki verið breytt með lögum . „Hugleiðingar“
nefndarinnar í þessu tilviki eru því með öllu án
grundvallar . Eftir breytingu á forgangskröfuröð
verður „tjón“ (fremur kostnaður við björgunar­
aðgerðir) Seðlabankans af tilraunum sínum til
að halda lífi í peningakerfinu eins lengi og frek­
ast var unnt, líklega 150 – 200 milljarðar króna
(einkum vegna neyðarlaganna) . Nú er áætlað að
Innan við 5% af heildartjóninu lendir því á Seðla bankanum
(innan við 2% án neyðarlaga) og
hlýtur það á alla mælikvarða mælt
að teljast ótrúlega vel sloppið .
Um leið tókst Seðla bankanum að
verja gjaldeyrisforða sinn svo að
þar tapaðist ekki neitt, en algengt
var að í öllu þessu umróti töpuðu
seðlabankar á milli 15 og 25% af
gjaldeyrisvarasjóðum sínum .